تعریف بیماری
زخم‌های گوارشی زخم‌هایی باز هستند که در سطح داخل معده یا بخش ابتدایی روده باریک (که به آن دوازدهه هم می‌گویند) ایجاد میشوند؛ به‌عبارت‌دیگر،
دو نوع زخم گوارشی داریم: زخم معده و زخم دوازدهه که متداول‌ترین علامت هر دو نوع، درد معده (بالای شکم) است. شایع‌ترین علل ایجاد زخم‌های گوارشی این دو مورد هستند: عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی مانند آسپیرین. قابل ذکر است که استرس و غذاهای پر ادویه، موجب ایجاد زخم گوارشی نمی‌شوند، اما علائم آن را بدتر می‌کنند. با توجه به اینکه در جامعه ما به‌طورکلی به‌جای استفاده از عبارت زخم گوارشی، “زخم معده” مصطلح شده است، در این مقاله از این به بعد به جای زخم گوارشی، از عبارت زخم معده استفاده می‌کنیم. علت زخم معده، درمان آن را تعیین می‌کند. اگر عفونت با هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد، باید درمان برای رفع این عفونت تجویز شود. اگر زخم معده ناشی از مصرف زیاد داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است باید مصرف آنها کم شود یا در صورت امکان به‌طور کامل قطع شوند و با داروی دیگری جایگزین شوند. به‌طورکلی، داروهایی که به ترمیم زخم کمک می‌کنند، بخشی از درمان زخم معده هستند.
زخم معده بیماری دردناکی است که لذت غذا خوردن را از شما می‌گیرد و وقت و بی‌وقت با دردهای شدید و خفیف آزارتان می‌دهد. پزشکانی که در جستجوی عامل زخم معده بوده‌اند تا مدت‌ها تصور می‌کردند عواملی مثل مصرف غذاهای تند، استرس، سیگار کشیدن و عادت‌های تغذیه‌ای غلط و مصرف بعضی از داروها تنها دلایل زخم معده‌اند تا اینکه در سال ۱۹۸۲ دانشمندان نوعی باکتری را در مخاط معده کشف کردند و متوجه شدند که این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد. آنها این باکتری را «هلیکوباکتر پیلوری» نامیدند.
علائم بیماری
زخم معده همیشه با دردهای شدیدی همراه است. این دردها موقتی‌اند و زمانی که معده خالی باشد شدیدتر میشوند. در نتیجه در بینِ وعده‌های غذایی یا در طول شب بیمار درد را بیشتر احساس می‌کند.
دردها می‌توانند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند. البته زخم معده غیر از درد، علائم دیگری هم دارد. از نشانه‌های زخم‌معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نفخ
تهوع
استفراغ
کاهش وزن بدون دلیل مشخص
مدفوع تیره و سیاه‌رنگ
سرگیجه
سختی تنفس
احساس خستگی بی‌دلیل
رنگ‌پریدگی پوست
استفراغی که دارای ذرات خونی است.
دل‌درد شدید
وقتی زخم معده شدید شود می‌تواند باعث خونریزی معده و روده شود. در چنین شرایطی باید به سرعت به پزشک مراجعه کنیم
علت بیماری
هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری متحرک و مارپیچ است و امروزه مهم‌ترین علت زخم معده به شمار می‌آید. این باکتری اغلب در دوران کودکی و از طریق آب و غذا وارد بدن می‌شود و می‌تواند سال‌ها در دستگاه گوارش بماند. حدود دو سوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند بدون این که دچار زخم معده شوند. در بعضی موارد این باکتری به لایه پوششی دستگاه گوارش آسیب می‌زند، قسمت‌های آسیب‌دیده در معرض اسید معده قرار می‌گیرند و به زخم تبدیل میشوند. در شرایطی که این زخم‌ها دیر درمان شوند، خونریزی، عفونت و التهاب در پی خواهند داشت.
پیشگیری از زخم معده
برای جلوگیری از ایجاد زخم‌های گوارشی و به‌خصوص برای پیشگیری از زخم معده می‌توان یکسری روش های حمایتی را انجام داد مثلا:
خودداری کردن از مصرف سیگار ، نوشیدنی‌های گازدار، قهوه و شکلات و همچنین داروهایی مانند آسپرین و مسکن مانند بروفن
عدم استفاده از رژیم‌های غذایی سخت خصوصاً اگر در طول رژیم، ساعات زیادی مصرف غذا نداشته باشید و معده خالی بماند.
اجتناب از خوردن مواد غذایی با ادویه‌های زیاد
استفاده از مواد غذایی مناسب قبل از خواب به علت خالی نماندن معده در طول شب
از مصرف مکرر شیر، علیرغم مقدار زیاد پروتئین و کلسیم بالا که باعت تحریک ترشح اسیدی می‌شود، پرهیر نمایید.
درمان بیماری
درمان زخم‌های گوارشی به عامل و محل بروز آنها بستگی دارد، اما در اکثر موارد این زخم‌ها با مصرف داروی مناسب درمان میشوند.
افراد مبتلا به زخم معده ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری، اغلب با دریافت رژیم‌های ۳ دارویی و یا بیشتر در طول دو هفته درمان میشوند. این رژیم‌ها به‌طور معمول شامل داروهای زیر هستند:
داروهای کاهنده اسید معده
آنتی‌بیوتیک‌ها
برخی از بیماران باید داروهای کاهنده اسید معده را برای یک دوره طولانی‌تر و برخی دیگر حتی برای تمام عمر مصرف کنند. بسیار مهم است که داروها را درست و طبق دستور پزشک مصرف کنید و در صورت مشاهده هرگونه عوارض جانبی، بلافاصله پزشک خود را مطلع سازید.
در برخی مواقع ممکن است به علت شدت زخم‌های گوارشی، انجام عمل جراحی ضرورت داشته باشد.
همچنین پس از تکمیل درمان دارویی، ممکن است انجام آزمایش‌های تشخیصی و یا آندوسکوپی برای بررسی میزان بهبود زخم ضروری باشد.
اقدامات شخصی جهت بهبود و پیشگیری از عود مجدد زخم‌های گوارشی
پیروی از رژیم غذایی مناسب جهت درمان زخم معده
مصرف غذا به‌مقدار مناسب (وعده‌های غذایی بیشتر با حجم کمتر).
جلوگیری از گرسنگی و خالی ماندن معده برای مدت طولانی.
خوردن آهسته وعده غذایی و خوب جویدن آن.
مصرف مواد غذایی حاوی فیبر، ویتامین‌های آ و ث (مانند میوه و سبزیجات) و غذاهای غنی از پروبیوتیک.
کاهش و یا پرهیز کامل از خوراکی‌های تشدیدکننده زخم معده مانند غذاهای چرب، شور، تند و اسیدی، غذاهای سرخ‌شده، مرکبات و نوشیدنی‌های الکلی، کافئین‌دار و گازدار.
کنترل استرس
استرس می‌تواند منجر به تشدید علائم شود که باید با روش‌های مختلف آن را کنترل کرد و حتی در صورت نیاز و تشخیص پزشک متخصص از داروهای مناسب برای کنترل استرس استفاده کرد.
پرهیز از مصرف بی‌رویه و نابجای مسکن‌های NSAIDs
درصورتی‌که مصرف مُسکن و داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک ضرورت ندارد، از مصرف طولانی‌مدت آنها خودداری نمایید و در صورت نیاز به مصرف این داروها برای کاهش علائم گوارشی، آنها را همراه با وعده‌های غذایی مصرف کنید.
پرهیز از کشیدن سیگار
کشیدن سیگار می‌تواند پوشش مخاطی معده شما را تحریک کرده و باعث فرسایش آن شود. در نتیجه با افزایش میزان ترشح اسید معده خطر ابتلا به زخم معده نیز افزایش می‌یابد.
پیشگیری از ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری
نحوه انتشار این عامل عفونی به درستی مشخص نیست اما شواهدی وجود دارد که نشان‌دهنده انتقال این باکتری از راه آب، غذا و انسان به انسان است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم برای محافظت خود در برابر ابتلا به عوامل عفونی مانند هلیکوباکتر پیلوری توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:
قبل از خوردن و آشامیدن، دست‌های خود را با آب و صابون بشویید.
غذاها را به صورت کاملاً پخته شده میل نمایید.
از ظروف مشترک به هنگام خوردن و آشامیدن استفاده نکنید.
درمان زخم معده در طب سنتی
به غیر از درمان‌های دارویی که برای هر علت وجود دارد؛ تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از روش‌های سنتی نیز ممکن است در مدیریت زخم معده مفید باشند. برخی از مهم‌ترین روش‌های سنتی درمان زخم معده عبارتند از:
مصرف مواد غذایی حاوی فلاونوئیدها: فلاونوئیدها ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات از جمله سویا، حبوبات، انگور قرمز، انواع توت و سیب وجود دارند و برای تسکین درد ناشی از زخم مفیدند.
مصرف پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها باکتریهای زنده و مخمرهایی هستند که موجب رشد میکروارگانیسم‌های سالم و مهمی در دستگاه گوارش میشوند. این باکتری‌ها در بسیاری از مواد غذایی از جمله کفیر و ماست و به ویژه غذاهای تخمیر شده وجود دارند.
مصرف عسل: عسل بسته به گیاهی که از آن مشتق شده است می‌تواند تا ۲۰۰ عنصر مفید از جمله پلی‌فنول‌ها و سایر آنتی‌اکسیدان‌ها را در خود جای دهد. برخی از آنتی‌باکتریال‌های قوی موجود در عسل می‌توانند رشد هلیکوباکتر پیلوری را مهار کنند
زخم معده درمان خانگی
درمان‌های خانگی و داروهای خارج از نسخه بسیاری وجود دارند که می‌توانند به تسکین درد و سایر علائم مرتبط با زخم معده کمک کنند. اما همه آنها در موارد شدید، ممکن است مؤثر نباشند. به غیر از مواردی که در بالا به آنها اشاره شد؛ مصرف مواد زیر نیز می‌تواند به تسکین این بیماری کمک کند:
زردچوبه: زردچوبه دارای خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است و می‌تواند به پیشگیری از زخم معده یا تسکین علائم آن کمک کند.
بابونه: چای بابونه در درمان اسپاسم روده، کاهش التهاب و درد ناشی از زخم معده موثر است.
سیر: سیر به مبارزه با عفونت‌ها و جلوگیری از رشد هلیکوباکتر پیلوری کمک می‌کند. سیر هم برای درمان و هم برای پیشگیری از زخم مفید است.
داروهای زخم معده
معمولا از ۵ دسته داروهای زیر برای درمان این بیماری و تسکین علائم مربوط به آن استفاده می‌شود:
داروهای آنتی‌بیوتیک که برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری تجویز میشوند
داروهایی که تولید اسید را مسدود کرده و باعث بهبودی میشوند
داروهایی که برای کاهش تولید اسید مفید هستند
آنتی اسیدهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند
داروهایی که از پوشش معده و روده کوچک محافظت می‌کنند
برای زخم معده چی بخوریم
مواد غذایی مانند ماست که سرشار از پروبیوتیک‌ها هستند و برای مبارزه با عفونت هلیکوباکتر پیلوری مفیدند
سیب، گلابی، بلغور جو دوسر و سایر غذاهایی که فیبر بالایی دارند.
سیب زمینی شیرین، اسفناج، هویج، طالبی و جگر گاو که سرشار از ویتامین A هستند. این ویتامین می‌تواند به کوچک کردن زخم معده کمک کند و همچنین ممکن است در پیشگیری از آن نقش داشته باشد.
فلفل دلمه‌ای قرمز، مرکبات، توت فرنگی، کیوی و کلم بروکلی که غنی از ویتامین C بوده و می‌توانند به روش‌های مختلفی از معده در برابر زخم محافظت کنند.
