تعریف بیماری
طاعون یک عفونت بدخیم باکتریایی است که از طریق کک آلوده به انسان سرایت می‌کند. عامل طاعون بیماری باکتری به نام «یرسینیا پستیس» است که در جوندگان کوچک به خصوص انواع موش‌ها یافت می‌شود. باکتری طاعون از طریق کک‌های بدن موش به انسان منتقل می‌شود یا اینکه مستقیما از موش به انسان سرایت می‌کند.
طاعون که در قرون وسطی به سبب مهلک و کُشندگی بالایش به آن «مرگ سیاه» گفته می‌شد، امروزه سالانه در سراسر جهان کمتر از ۵۰۰۰ نفر را آلوده می‌کند.
طاعون در صورتی که به موقع با داروهای آنتی‌بیوتیک قوی درمان نشود، می‌تواند کُشنده باشد.
رایج‌ترین شکل طاعون موجب تورم و التهاب غدد لنفاوی می‌شود که به آن اصطلاحا «خیارک» گفته می‌شود. خیارک‌ها معمولا در کشاله ران، زیر بغل و گردن به وجود می‌آیند. نادرترین و کشنده‌ترین نوع طاعون نیز ریه‌ها را درگیر می‌کند و قابلیت سرایت از طریق استنشاق از فردی به فرد دیگر را دارد.
علائم بیماری
این بیماری علایم ویژه‌ای دارد، مهم‌ترین آنها بزرگ شدن غدد لنفاوی در ران و کشاله ران است. دیگر علایم ممکن است بین تمام بیماریهای مشترک باشند. بنابراین بهتر است با مشاهده حالتهای زیر به پزشک مراجعه شود:
تپش قلب
زخم در محل گزش کک
بزرگی غدد لنفاوی
سردردهای مزمن
استفراغ و دردهای شکمی
تب و لرزهای مداوم
خونریزی زیر پوستی
بیقراری شدید
هذیان‌های مداوم
عفونت خون
عفونت ریه
انواع بیماری طاعون
بیماری طاعون انواعی دارد که هر کدام از آنها علائمی دارند در ادامه به انواع آنها و علائم آن خواهیم پرداخت.
طاعون خیارکی
طاعون خیارکی شایع‌ترین نوع طاعون است. نامگذاری این نوع طاعون نیز به دلیل وجود زائده‌های خیارکی است که معمولا در هفته اول ابتلا به بیماری در غدد لنفاوی به وجود می‌آید. خیارک‌ها ممکن است:
در کشاله ران، زیر بغل یا گردن به وجود بیایند
به اندازه یک تخم‌مرغ باشند
بسیار حساس و دردناک باشند
سایر علائم و نشانه‌های طاعون خیارکی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
تب و لرز ناگهانی
سردرد
خستگی مفرط یا ضعف و بی‌حالی
درد عضلانی
طاعون عفونتی خون
طاعون عفونتی خونی هنگامی بروز پیدا می‌کند که باکتری‌های عامل بیماری در دستگاه گردش خون فرد تکثیر پیدا کنند. علائم و نشانه‌های این نوع طاعون عبارتند از:
تب و لرز
ضعف و خستگی مفرط
شکم درد، اسهال و استفراغ
خونریزی از دهان، بینی یا مقعد و زیر پوست
شوک عفونی یا افت فشار خون
سیاهی و مرگ بافت (قانقاریا) در اندام‌های انتهایی عموما انگشتان دست و پا و بینی
طاعون ریوی
طاعون ریوی ریه‌ها را درگیر می‌کند. طاعون ریوی کمتر از سایر انواع طاعون شایع است، اما به این دلیل که می‌تواند از طریق ذرات و قطره‌های بسیار ریز تنفسی از فردی به فرد دیگر سرایت کند، خطرناک‌ترین نوع این بیماری به حساب می‌آید. علائم و نشانه‌های آن می‌توانند ظرف چند ساعت پس از ابتلا بروز پیدا کرده و ممکن است شامل موارد زیر باشد که عبارتند از:
سرفه، خلط یا مخاط خونی
دشواری در تنفس
حالت تهوع و استفراغ
تب بالا
سردرد
ضعف و خستگی
درد جناغ سینه
طاعون ریوی به سرعت در بدن پیشروی می‌کند و ممکن است پس از دو روز از ابتلا منجر به نارسایی تنفسی و شوک شود.
طاعون ریوی باید طی یک روز پس از بروز علائم و نشانه‌های عفونت با داروهای آنتی‌بیوتیک درمان شود، در غیر این صورت بیماری می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
علل بیماری
عامل بیماری طاعون باکتری به نام یرسینیا پستیس است که از طریق گزش کک که قبلا از بدن حیوانات آلوده تغذیه کرده به انسان انتقال پیدا می‌کند. این حیوانات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
موش
موش صحرایی
سنجاب
خرگوش
سنجاب مرغزار
موش‌خُرمای زمینی
وُل
در صورت تماس پوست با خون یک حیوان آلوده، باکتری‌ها می‌توانند وارد بدن شوند. گربه و سگ‌های خانگی می‌توانند از طریق گزیده شدن توسط کک یا خوردن جوندگان آلوده به طاعون ابتلا پیدا کنند.
طاعون ریوی می‌تواند از طریق استنشاق قطرات عفونی که توسط حیوانات یا افراد آلوده در هوا پخش می‌شود گسترش پیدا کند.
عوامل خطر بیماری طاعون
خطر ابتلا به طاعون در حال حاضر بسیار ناچیز است. همه سالانه در سراسر دنیا تنها تعداد معدودی حدود چند هزار نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. با این حال، بسته به محل زندگی یا مقصد سفر و شغل و تفریحات و سرگرمی‌ها امکان افزایش خطر ابتلا به طاعون وجود دارد.
محل
طاعون بیشتر در نواحی روستایی و نیمه روستایی شلوغ شیوع پیدا می‌کند که دارای وضعیت بهداشتی نامناسب و جوندگان زیادی هستند. بیشترین تعداد شیوع طاعون در انسان در آفریقا و جزیره ماداگاسکار رخ می‌دهد. طاعون همچنین در مناطقی از آسیا و آمریکای جنوبی نیز در انسان شیوع پیدا کرده است.
شغل
دامپزشکان و دستیارانشان که تماس زیادی با گربه و سگ‌های خانگی دارند، خطر بیشتری برای ابتلا به طاعون دارند. سایر کسانی که در مکان‌هایی کار می کنند که حیوانات آلوده به طاعون در آن وجود دارد نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
سرگرمی‌ها و تفریحات
اردو زدن، شکار یا طبیعت‌گردی در نواحی که حیوانات آلوده به طاعون در آن زندگی می‌کنند می‌تواند خطر گزیده شدن توسط کک‌های آلوده را به نحو چشمگیری افزایش دهد.
مشکلات و عوارض بیماری طاعون
عوارض طاعون ممکن است شامل موارد زیر باشد که عبارتند از:
مرگ: بیشتر کسانی که سریعا تحت درمان با داروهای آنتی‌بیوتیک قرار می‌گیرند، از طاعون خیارکی جان سالم به در می‌برند. اما در صورتی که طاعون بدون درمان رها شود نرخ مرگ‌ومیر بسیار بالایی دارد.
قانقاریا: لختگی خون در مویرگ‌های ریز انگشتان دست و پا می‌تواند موجب اختلال در گردش خون و نهایتا باعث مرگ بافت شود. در این موارد قسمت‌هایی از انگشتان که دچار قانقاریا شده‌اند قطع می‌شوند.
مننژیت: در این حالت، غشای مننژ که در اطراف مغز و نخاع قرار دارد، دچار التهاب می‌شود. با این حال، طاعون به ندرت موجب مننژیت می‌شود.
پیشگیری و تشخیص بیماری
هیچ واکسنی موثری برای بیماری طاعون در دسترس قرار ندارد، اما هم اکنون پژوهشگران در حال توسعه یک واکسن برای این بیماری مهلک هستند. در صورتی که فرد در معرض خطر ابتلا به طاعون بوده یا اینکه به آن مبتلا شده باشد، داروهای آنتی‌بیوتیک می‌توانند از بروز عفونت یا پیشروی آن جلوگیری کنند. با این حال، در صورتی که در نواحی زندگی می‌کنید که طاعون در آن شیوع پیدا کرده یا به این نواحی سفر می‌کنید، این اقدامات احتیاطی را انجام دهید:
محل زندگی خود را عاری از موش سازید: قسمت‌هایی از خانه که مناسب لانه‌سازی است مانند کپه‌های برس، سنگ و هیزم را از خانه خارج کنید. غذای حیوانات خانگی خود را در جاهایی که به راحتی برای موش‌ها و سایر جوندگان قابل دسترسی است نگذارید. در صورت مشاهده فضولات موش بهتر است اقداماتی جدی برای کنترل وضعیت انجام دهید.
کنترل کک در حیوانات خانگی: با مشورت گرفت از دامپزشک بهترین محصولات ضد کک را برای حیوانات خانگی خود تهیه کنید.
دستکش بپوشید: هنگام تماس با حیواناتی که احتمال آلودگی آنها وجود دارد، برای جلوگیری از تماس پوست با باکتری‌های عامل بیماری از دستکش استفاده کنید.
تشخیص بیماری طاعون
در صورتی که پزشک مشکوک به طاعون باشد، ممکن است نمونه‌هایی را از بیمار بگیرد تا وجود باکتری عامل بیماری را در آن تشخیص دهد، این نمونه‌برداری‌ها از این نواحی انجام می‌گیرند که عبارتند از:
خیارک‌ها: در صورتی که بیمار دچار تورم غدد لنفاوی یا همان خیارک شده باشد که از مشخصه‌های بارز طاعون خیارکی است، پزشک از سرنگ برای نمونه‌گیری از چرک خیارک استفاده می‌کند.
خون: به طور کلی فقط در صورت ابتلا به طاعون عفونتی خونی در دستگاه گردش خون بیمار باکتری یرسینیا پستیس یافت می‌شود.
ریه: برای موارد طاعون ریوی پزشک از طریق آندوسکوپی از مخاط یا خلط مجاری تنفسی نمونه‌برداری می‌کند که در آن دستگاه کوچکی به نام آندوسکوپ از دهان و بینی عبور داده می‌شود.
درمان بیماری طاعون
به محض اینکه پزشک معالج مشکوک به طاعون شود، بیمار را بستری می‌کند. داروهای آنتی‌بیوتیک قوی برای بیماران مبتلا به طاعون تجویز می‌شوند که عبارتند از:
جنتامایسین
داکسی‌سایکلین
سیپروفلوکساسین
لووفلوکساسین
موکسی‌فلوکساسین
کلرامفنیکل
