تعریف بیماری
آب سیاه یا گلوکوم یک بیماری چشمی است که در آن بالا رفتن فشار چشمی موجب آسیب به اعصاب بینایی در فرد می شود. اعصاب بینایی وظیفه انتقال اطلاعات را به مغز دارند. در نتیجه با آسیب دیدن این اعصاب بینایی فرد کاهش پیدا می کند.
هر چقدر مقدار آسیبی که به عصب ها وارد شده بیشتر باشد، شدت ضعف و مشکل در بینایی نیز به همان نسبت بیشتر خواهد بود. اعصابی که در اثر آب سیاه در چشم تخریب می شوند، دیگر قابل برگشت و درمان نیستند. از همین رو اگر اعضای خانواده و پرستار سالمند با علائم این بیماری آشنا باشند، سریع تر می توانند از بروز مشکلات جبران ناپذیری جلوگیری کنند.
به طور طبیعی فشار مشخصی در چشم ما وجود دارد که به عملکرد صحیح و همچنین حفظ شکل چشم ها کمک می کند. زمانی که به هر دلیلی فشار داخل چشم زیاد می شود، اعصاب بینایی تحت فشار قرار می گیرند.
با افزایش فشار رشته های عصبی شروع به تخریب می کنند و هر چقدر دیرتر جلوی این واقعه گرفته شود، اعصاب بیشتری تخریب خواهند شد. در صورت درمان نشدن بیماری ممکن است فرد به طور کامل بینایی خود را از دست بدهد و یکی دیگر از بیماری های چشمی شایع در افراد مسن آب مروارید یا کاتاراکت است.
گلوکوم (Glaucoma) بیماری چشمی است که هم در افراد سن بالا و کودکان ایجاد می شود و عصب بینایی در این بیماری آسیب می بیند و اگر به عصب چشم آسیب وارد شود دیگر قابل ترمیم نیست و شما باید با آب سیاه چشم آشنا شوید تا بهترین تصمیم را در مورد این بیماری گرفته شود.
علائم بیماری
شایع‌ترین نوع گلوکوم، گلوکوم زاویه باز اولیه “primary open-angle” است. این نوع گلوکوم به جز کاهش تدریجی بینایی، هیچ نشانه و علامتی ندارد. به همین دلیل، بسیار مهم است که شما به طور سالانه به معاینات جامع چشم بپردازید، بنابراین چشم پزشک یا متخصص چشم شما می‌تواند هر گونه تغییر در بینایی شما را کنترل کند.
گلوکوم بسته با زاویه حاد “Acute-angle closure” که به عنوان گلوکوم زاویه باریک “narrow-angle” نیز شناخته می‌شود، یک فوریت پزشکی است.
علت بیماری
پشت چشم شما به طور مداوم مایع شفافی به نام زلالیه “aqueous humor” ایجاد می‌کند. با ساخت این مایع، قسمت جلوی چشم شما پر می‌شود. سپس از طریق کانال‌هایی در قرنیه و عنبیه، چشم شما را ترک می‌کند.
اگر این کانال‌ها مسدود شده یا به طور نسبی انسداد داشته باشند، ممکن است فشار طبیعی چشم شما که فشار داخل چشم (intraocular pressure IOP) نامیده می‌شود افزایش یابد. با افزایش IOP، ممکن است عصب بینایی شما آسیب ببیند. با پیشرفت آسیب به عصب، چشم به تدریج ممکن است بینایی خود را از دست بدهد.
این که چه مسئله‌ای باعث افزایش فشار در چشم شما می‌شود، به طور قطعی مشخص نیست.
انواع گلوکوم چیست؟
شش نوع عمده از آب سیاه وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
گلوکوم زاویه باز (مزمن)
گلوکوم با زاویه باز یا مزمن هیچ علائم و نشانه‌ای به جز کاهش تدریجی بینایی ندارد. این وضعیت و از دست دادن تدریجی بینایی ممکن است به قدری کند باشد که بینایی شما قبل از آشکار شدن علائم دیگر، آسیب جبران ناپذیری ببیند. طبق تحقیقات موسسه ملی چشم (NEI)، گلوکوم زاویه باز شایع‌ترین نوع گلوکوم است.
گلوکوم زاویه بسته (حاد)
اگر به طور ناگهانی جریان مایع زلالیه شما مسدود شود، تجمع سریع مایعات ممکن است باعث افزایش شدید، سریع و دردناک فشار شود. گلوکوم زاویه بسته یک وضعیت اضطراری است. در صورت بروز علائمی مانند درد شدید، حالت تهوع و تاری دید باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
گلوکوم مادرزادی
در کودکان متولد شده با گلوکوم مادرزادی، نقصی در زاویه چشم آن‌ها وجود دارد که باعث کاهش یا جلوگیری از تخلیه طبیعی مایعات می‌شود. معمولاً گلوکوم مادرزادی با علائمی مانند کدر شدن چشم، پارگی بیش از حد رگ یا حساسیت به نور بروز می‌کند. گلوکوم مادرزادی می‌تواند با ریشه ارثی و در خانواده ایجاد شود.
گلوکوم ثانویه
اغلب گلوکوم ثانویه عارضه جانبی آسیب دیدگی یا بیماری‌های دیگر چشمی مانند آب مروارید یا تومورهای چشم است. داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها نیز ممکن است باعث ایجاد این نوع گلوکوم شوند. گاها جراحی چشم نیز می‌تواند باعث گلوکوم ثانویه شود.
گلوکوم تنش طبیعی “Normal Tension” یا گلوکوم کم فشار “Low-tension”
در برخی موارد حتی افراد بدون فشار چشم نیز به عصب بینایی خود آسیب می‌رسانند. علت این موضوع مشخص نیست. با این حال حساسیت شدید یا کمبود جریان خون در عصب بینایی شما ممکن است عامل ایجاد این نوع گلوکوم باشد. این گلوکوم نوعی نادر از گلوکوم است که متخصصان آن را به طور کامل درک نمی‌کنند. حتی اگر فشار چشم طبیعی است، آسیب عصب بینایی همچنان رخ می‌دهد.
گلوکوم پیگمنتری یا رنگی “Pigmentary”
این بیماری نوعی گلوکوم زاویه باز است و به طور معمول در اوایل یا اواسط بزرگسالی ایجاد می‌شود. سلول‌های رنگدانه‌ای که از عنبیه به وجود می‌آیند، در چشم پراکنده می‌شوند. اگر این سلول‌ها در مجاری که مایعات را از چشم تخلیه می‌کنند جمع شوند، می‌توانند جریان طبیعی مایعات در چشم را برهم بزنند و منجر به افزایش فشار چشم شوند.
درمان آب سیاه چشم
چشم پزشک شما بر اساس موارد زیر بهترین درمان را برایتان مشخص می‌کند:
- سن شما
- سوابق پزشکی
- وضعیت سلامتی شما در حال حاضر
- توانایی شما در پذیرش داروها، روش‌ها و درمان‌های به‌خصوص
- مدت زمان طول کشیدن وضعیت
- نظرات و ترجیحات خودتان
علائم آب سیاه بعضی اوقات شبیه به علائم دیگر بیماری‌ها و اختلالات پزشکی است. برای رسیدن به تشخیص همیشه به چشم پزشک‌تان مراجعع کنید.
اگرچه هیچ درمان پایداری برای آب سیاه وجود ندارد، اما درمان زودهنگام معمولاً می‌تواند آن را کنترل کند. درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
داروها: بعضی داروها موجب می‌شوند که چشم مایع کمتری تولید کنید، و بعضی دیگر با کمک به تخلیه‌ی مایع داخل چشم باعث کاهش فشار آن می‌شوند.
جراحی: هدف جراحی ایجاد یک راه جدید برای خروج مایع از چشم است. این کار را می‌توان با ایجاد یک مسیر جدید برای تخلیه یا قرار دادن یک مسیر فرعی انجام داد.
جراحی با لیزر: انواع مختلفی از جراحی با لیزر برای درمان آب سیاه استفاده می‌شود.
جراحی آب مروارید: این جراحی در بیشتر بیماران درگیر آب مروارید باعث کاهش فشار چشم می‌شود، و در بعضی موقعیت‌ها ممکن است به عنوان درمان آب سیاه هم استفاده شود.
در بعضی موارد یک بار جراحی به تنهایی نمی‌تواند سرعت پیشرفت آب سیاه را کم کند. تکرار جراحی و/یا درمان مداوم با دارو ممکن است لازم باشد.
آب سیاه اگر درمان نشود می‌تواند موجب کوری دائمی شود.
