متوترکسات - Methotrexate - لیست دارو ها بانک پزشکان

گروه دارویی

آنتی نئوپلاستیک

پیشینه دارو

متوترکسات – Methotrexate مهارکننده رقابتی تولید فولیک اسید است که با اتصال به آنزیم دی هیدروفولات ردوکتاز (DHFR) از تبدیل دی هیدروفولات (FH۲) به تتراهیدروفولات (FH۴) جلوگیری می‌کند. فولات برای ساخت طبیعی پورین‌ ها و پیریمیدین‌ ها و در نتیجه ساخت DNA و RNA ضروری است. فولات برای ایفاء نقش خود به عنوان کوفاکتور باید به وسیله آنزیم DHFR به FH۴ تبدیل شود. متوترکسات به آنزیم DHFR اتصال یافته و از تبدیل FH۲ به FH۴ جلوگیری می‌کند، در نتیجه، از ساخت پورین و پیریمیدین جلوگیری می‌شود. تمایل متوتروکسات به اتصال به آنزیم DHFR هزار برابر FH۲ است. آنتی متابولیت‌ها در فاز S یا ساخت چرخه سلولی دخالت می‌کنند.

موارد مصرف

متوترکسات در درمان آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و همچنین در درمان کارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومور تروفولاستیک، لوسمی لنفوستیک حاد، لوسمی مننژیال، لنفوم های غیر هوچکینب، میکوزفونگوئید، استئوسارکوما، به کار می رود. همچنین در درمان کارسینوم گردن رحم، تخمدان، مثانه، کلیه، پروستات وبیضه، لوسمی میلوسیتیک حاد، میلوم مولتیپل، آرتریت ناشی از پسوریازیس و درماتومیوزیت نیز مصرف شده است.

عوارض دارو

تهوع، استفراغ، نکروز توبولارکلیه، سقط جنین، سیروز، کهیر، خارش، تیرگی پوست (هیپرپیگمانتاسیون)، لکه‌ های قرمز رنگ پوستی (راش اریتماتو)، لکه‌ های سیاه رنگ پوستی (اکیموز)، ضایعات پسوریازیس (بدتر شدن در اثر آفتاب)، حساسیت به نور، کم خونی مگالوبلاستیک.اسهال خونی و دل پیچه شدید از عوارض جانبی این دارو می باشد.

هشدار دارویی

-پیش از شروع درمان، تست بارداری در زنان متاهلی که در سنین باروری می باشند، الزامی است.
-شمارش افتراقی سلول های خونی (CBC with diff) در ابتدای درمان و سپس به صورت ماهانه (یا متناوب تر) ارزیابی شود (در ابتدای درمان، تغییر دوز مصرفی، خطر افزایش سطح سرمی یا موارد شیمی درمانی به صورت متناوب تر پایش گردد).
-کراتینین سرم، BUN و عملکرد کبدی (بیلی روبین، آلکالین فسفاتاز و ترانس آمیناز ها) در ابتدای درمان و سپس هر ۸-۴ هفته پایش شود (در ابتدای درمان، تغییر دوز مصرفی، خطر افزایش سطح سرمی یا موارد شیمی درمانی به صورت متناوب تر پایش گردد).
-سطح پلاکت، عملکرد ریوی (در صورت بروز بیماری ریوی ناشی از متوترکسات)، عکسبرداری قفسه سینه، PH ادرار و سطح متوترکسات (در مصرف دوز بالای متوترکسات) پایش گردد.
-بیماران مبتلا به آسیت، آب آوردن ریه، کاهش ذخایر فولات، اختلال کلیوی و اختلال کبدی، از لحاظ سمیت ناشی از دفع مختل دارو به دقت پایش گردند.
احتمال بروز و شدت عوارض جانبی، به خصوص مسمومیت کبد، به فواصل زمانی و طول مصرف دارو بستگی دارد.
-در تزریق دارو از راه غلاف طناب نخاعی، مقادیر زیادی متوترکسات وارد جریان خون می شود و در بیمارانی که به طورسیستمیک نیز دارو دریافت می کنند برای جلوگیری از سمیت، تنظیم مجدد مقدار مصرف سیستمیک توصیه می شود.
-تعداد لکوسیت ها و پلاکت ها ۱۰-۷ روز بعد از تجویز دارو به حداقل می رسد و ۷ روز بعد به میزان طبیعی بر می گردد.
-در بیماران مبتلا به آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق و عیب کار کلیه مکن است با مقادیر بیشتر و یا مدت زمان مصرف طولانی تر لکوورین لازم باشد، توصیه می شود طول مدت مصرف لکوورین بر اساس غلظت پلاسمایی متوترکسات تعیین گردد.
-در درمان پسوریازیس، زمانی که پاسخ بالینی مطلوب به دست آمد توصیه می شود که مقادیر دارو تدریجاً کاهش داده شود و زمان استراحت ( قطع مصرف دارو ) به حداکثر زمانی که پاسخ مناسب را ایجاد کند، افزایش یابد.

تداخلات دارویی

متوترکسات ممکن است با دارو های دیگر، ویتامین ها و محصولات گیاهی که مصرف می کنید تداخل داشته باشد. (تداخل زمانی رخ می دهد که یک ماده کارکرد دارو را تغییر می دهد و از عملکرد صحیح دارو جلوگیری کند)
برای جلوگیری از تداخل دارویی، پزشک باید تمام دارو های مصرفی شما را به دقت مدیریت کند. تمام دارو ها، ویتامین ها و محصولات گیاهی که مصرف می کنید را به پزشک خود اطلاع دهید. برای اطلاع از تداخلات دارویی با پزشک یا داروساز صحبت کنید.
نمونه های تداخلات دارویی متوترکسات در زیر بیان شده است:
-دارو هایی که نباید همراه متوترکسات مصرف شوند
اگر همراه متوترکسات مصرف شوند ممکن است باعث عوارض خطرناکی در بدن شوند. این دارو ها عبارتند از:
واکسن های زنده: این دارو ها می توانند ریسک عفونت را افزایش دهند.
-تداخلاتی که خطر بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد
مصرف متوترکسات با دارو های خاص خطر عوارض جانبی آن دارو ها را افزایش می دهد. نمونه هایی از این دارو ها عبارتند از:
برخی دارو های آسم مانند تئوفیلین: که باعث افزایش عوارض جانبی تئوفیلین و افزایش ضربان قلب می شود.

اشکال دارویی

Inj: 100 mg/ml, 10 mg/ml , 2.5 mg/ml, 5 mg/ml , 25 mg/ml Inj: 1 mg , 5 mg , 50 mg Tab :2.5 mg , 5 mg