تعریف بیماری
گواتر – Goitre یا در اصطلاح عامیانه «غمباد»، به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گفته می‌شود. گواتر – Goitre خودش را به صورت تورمی غیرمعمول در جلوی گردن نشان می‌دهد؛ حالتی که ممکن است آن را در خود یا اطرافیانتان دیده باشید.
شایع‌ترین علت بروز گواتر – Goitre در سراسر جهان کمبود ید است؛ از این رو است که در چند سال گذشته در کشور ایران نمک‌ها با ید غنی‌سازی می‌شوند؛ این کار نقش بسزایی در کاهش شیوع گواتر – Goitre و دیگر مشکلات تیروئیدی در ایران داشته است.
انواع بیماری
انواع گواترها به شرح زیر است:
گواتر کلوئیدی: این نوع گواتر به دلیل کمبود ید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی پدیدار می‌شود. افراد مبتلا گواتر کلوئیدی معمولاً در مناطقی زندگی می‌کنند که ید غذایی محدود است
غیر سمی: علت گواتر غیر سمی ناشناخته است اما بعضی عوامل مثل مصرف داروهای لیتیومی در ایجاد چنین اختلالی تأثیر دارند. داروهای لیتیومی برای درمان اختلالات خلقی نظیر اختلال دوقطبی تجویز می‌شوند. در گواتر غیر سمی تولید هورمون‌های تیروئیدی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و عملکرد تیروئید نرمال است
گواتر ندولی یا سمی: توده‌های جامد یا مایع به نام ندول در تیروئید است که به‌صورت توده‌های ناصاف و سخت ظاهر می‌شوند. تعداد گره‌ها از یک تا چندین گره متغیر است و هر گره هورمون تیروئید خود را تولید می‌کند و این روند باعث پرکاری تیروئید می‌شود.
علائم بیماری
علائم اصلی گواتر – Goitre عبارتند از:
تورم در جلوی گردن، درست زیر سیب آدم
احساس گرفتگی در ناحیه گلو
گرفتگی صدا (صدای خش دار)
تورم ورید گردن
سرگیجه هنگامی که دست‌ها بالای سر قرار میگیرن
علائم دیگر کمتر شایع عبارتند از:
مشکل تنفس (تنگی نفس)
سرفه کردن
خس خس سینه (به دلیل فشار دادن لوله تنفس)
مشکل در بلع (به دلیل فشار دادن مری یا لوله غذا)
برخی از افرادی که به گواتر مبتلا هستند، ممکن است دچار کم کاری یا پرکاری تیروئید نیز باشند. علائم پرکاری تیروئید می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
افزایش ضربان نبض
ضربان قلب سریع
اسهال، حالت تهوع، استفراغ
تعریق بدون ورزش یا افزایش دمای بدن
لرزیدن
آشفتگی
برخی از افراد مبتلا به گواتر ممکن است دچار کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار نیز باشند. علائم کم کاری تیروئید می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
خستگی (احساس خستگی)
یبوست
خشکی پوست
افزایش وزن
بی نظمی در قاعدگی
علت بیماری
شایع‌ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید موجود در رژیم غذایی است. اما در کشورهای پیشرفته همچون ایالات متحده که مردم از نمک ید دار استفاده می‌کنند و از این نظر مشکلی ندارند؛ گواتر بیشتر به دلیل عواملی که سبب ترشح زیاد یا کم هورمون‌های تیروئیدی می‌شوند و یا ندول‌های ایجاد شده در خود غده تیروئید، بروز پیدا می‌کند.
عوارض بیماری
در مورد گواترهای کوچک که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی‌کنند، جای نگرانی نیست. اما گواترهای بزرگ می‌توانند باعث مشکل در تنفس یا بلعیدن و همچنین سرفه و کوفتگی شوند.
گواترهایی که ناشی از شرایط دیگر مانند کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید است، ممکن است با تعدادی از علائم همراه باشد؛ از خستگی و افزایش وزن گرفته تا کاهش وزن ناخواسته، تحریک پذیری و مشکل خواب.
تشخیص بیماری
معاینه بالینی توسط پزشک: اولین قدم در تشخیص گواتر معاینه بالینی پزشک است که در اکثر مواقع تیروئید بزرگ شده به راحتی توسط پزشک لمس می‌شود و مشکلی ایجاد نخواهد شد.
انجام آزمایش‌های تیروئید و پاراکلینیک: در برخی موارد که پزشک به هر دلیلی با معاینه بالینی به تشخیص قطعی نمی‌رسد، آزمایش و پاراکلینیک وارد عمل می‌شود؛ این موارد شامل: آزمایش خون، تست آنتی بادی، اسکن تیروئید، سونوگرافی و نمونه‌برداری یا بیوپسی است.
درمان بیماری
درمان گواتر به بزرگی تیروئید، علائم و علت آن بستگی دارد. درمان‌ها عبارتند از:
بدون نیاز به درمان: اگر گواتر کوچک است و فرد را آزار نمی‌دهد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که نیازی به درمان نیست. با این وجود، گواتر از نزدیک برای مشاهده هرگونه تغییر تحت نظر خواهد بود. داروها لووتیروکسین Levothroid)، Synthroid ) یک درمان جایگزینی هورمون تیروئید است.
اگر علت گواتر تیروئید کم کار باشد (کم کاری تیروئید)، این داروها تجویز می‌شوند. اگر علت گواتر تیروئید بیش از حد فعال (پرکاری تیروئید) باشد، سایر داروها تجویز می‌شوند. این داروها شامل متی مازول (Tapazole) و پروپیل تیوراسیل است. اگر گواتر در اثر التهاب ایجاد شود، ممکن است پزشک برای فرد آسپرین یا داروی کورتون تجویز کند.
درمان ید رادیواکتیو: این روش درمانی که در موارد بیش فعالی غده تیروئید استفاده می‌شود، شامل مصرف ید رادیواکتیو به صورت خوراکی است. ید به غده تیروئید می‌رود و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد، که غده را کوچک می‌کند. پس از درمان ید رادیواکتیو، بیمار معمولاً مجبور است تا پایان عمر درمان جایگزینی هورمون تیروئید را انجام دهد.
نمونه برداری بیوپسی: برداشتن نمونه ای از بافت یا سلول‌هایی است که در آزمایشگاه مورد مطالعه قرار می‌گیرند. در صورت وجود گره‌های بزرگ در غده تیروئید، نمونه برداری ممکن است لازم باشد. برای رد سرطان نمونه برداری انجام می‌شود.
عمل جراحی: جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید انجام می‌شود. در صورت بزرگ بودن گواتر و ایجاد مشکل در تنفس و بلع، ممکن است به جراحی نیاز باشد. گاهی اوقات از عمل جراحی برای برداشتن گره‌ها نیز استفاده می‌شود. در صورت وجود سرطان باید جراحی انجام گردد. بسته به میزان غده تیروئید برداشته شده، بیمار ممکن است نیاز به درمان جایگزینی هورمون تیروئید تا پایان عمر خود داشته باشد.
پیشگیری بیماری
با افزایش دریافت ید می‌توان از گواتر کلوئیدی پیشگیری کرد. هنگامی که مصرف ید به حداقل نیاز تخمینی بزرگ‌سالان یعنی ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم در روز برسد، احتمال بروز گواتر به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. دو روش برای افزایش دریافت روزانه ید وجود دارد. اولین روش، مصرف ید بیشتر در رژیم غذایی است که می‌توان آن را از نمک یددار و یا مواد غذایی حاوی ید مثل شیر، ماهی و تخم‌مرغ تأمین کرد. روش دوم شامل مصرف داروهای یددار است. استفاده از نمک یددار مقرون به‌صرفه‌ترین روش برای تأمین ید موردنیاز بدن است.
