تعریف بیماری
مننژیت – Meningitis که با نام سرسام یا آماس سر هم شناخته می‌شود بیماری التهاب پرده‌های محافظتی مغز است. پرده‌های محافظتی که مغز و نخاع را پوشانده‌اند مننژ نام دارند. در واقع مننژ غشایی است که در حد فاصل مغز و استخوان جمجه یا نخاع و ستون مهره‌ها قرار دارد. مننژ در اثر عوامل مختلفی از جمله ویروس، باکتری، قارچ، انگل و یا در اثر تجویز برخی داروها و… ممکن است ملتهب شود و منجر به بیماری مننژیت شود. از آنجا که پرده مننژ بسیار به مغز و نخاع نزدیک است التهاب آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به همین دلیل بیماری مننژیت – Meningitis جزء بیماری‌های خطرناک دسته‌بندی می‌شود که نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد. مننژیت می‌تواند هر شخصی را مبتلا کند، از نوزادان تازه به دنیا آمده تا بزرگسالان همه می‌توانند مبتلا به مننژیت شوند و خطر ابتلا به آن سن خاصی نمی‌شناسد.
انواع بیماری
باکتریایی
ویروسی
انگلی
قترچی
غیر عفونی
علائم بیماری
علائم مننژیت بستگی به سن فرد و علت بروز عفونت دارد. اولین علائم می تواند به سرعت بروز کند یا چندین روز پس از سرماخوردگی ، اسهال ، استفراغ یا سایر علائم عفونت در فرد شروع شود.
تب
کمبود انرژی
تحریک پذیری
سردرد
حساسیت به نور
گرفتگی گردن
بثورات پوستی
مننژیت در نوزادان
نوزادان مبتلا به مننژیت ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند. نوزادان ممکن است نوسان خلق ، تغذیه نامناسب و احساس خواب آلودگی یا بی خوابی و لرز داشته باشند .
آرام کردن آنها در این شرایط کار سختی خواهد بود. همچنین ممکن است تب داشته و یا لکه نرمی روی سر خود داشته باشند که به آنها برآمدگی ملاج نرم نوزاد گفته می شود.
علت بیماری
اگر به هر طریقی میکروب یا ماده خارجی ای از طریق عروق خونی وارد این مایع شده و عفونت ایجاد کند، استخوان های محافظت کننده از مننژ شکسته شده و آسیب بافتی ایجاد کنند، و یا هر عامل دیگری که باعث التهاب این پرده ها شود می تواند در مغز یا نخاع مننژیت دهد. اکثر مردم به علت اطلاعات ناکافی از مننژیت این بیماری را نوعی عفونت می دانند اما همواره این طور نیست.
غالبا منشا التهابی که در مننژیت دیده می شود ویروسی یا باکتریایی بوده و در نتیجه باید پس از اطلاع از منشا بیماری اقدام به درمان آن کرد. نوع درمان و حتی شدت آن بسته به علت اصلی ایجاد مننژیت متفاوت است. در بعضی افراد حتی بدون درمان و تنها با درمان های حمایتی این بیماری بهبود پیدا می کند اما در بعضی دیگر، به طور مثال اگر عامل مهاجم ویروس هرپس سیمپلکس باشد، درمان اختصاصی تری لازم است. به علاوه مننژیت های باکتریایی بسیار خطرناک تر بوده و نیاز به اقدام فوری دارند.
درمان بیمار باید به درستی و بر اساس علت اصلی ایجاد کننده ی التهاب باشد. اگر درمان به نادرستی انجام شود ممکن است بیمار تا کما یا حتی مرگ پیش رود.
عوارض بیماری
گاهی اوقات، عوارض مننژیت شدید هستند. هر چه این بیماری به مدت بیشتری بدون درمان باقی بماند، خطر تشنج و آسیب‌های عصبی دائمی ناشی از آن بیشتر خواهد بود. این آسیب‌ها عبارتند از:
کاهش شنوایی
مشکلات حافظه
معلولیت‌های یادگیری
آسیب مغزی
مشکلات راه رفتن
تشنج
نارسایی کلیوی
شوک
مرگ
با درمان سریع، حتی مبتلایان به مننژیت شدید نیز می‌توانند به خوبی بهبود یابند.
تشخیص بیماری
پزشک یا متخصص مغز و اعصاب می‌تواند بر مبنای تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و برخی آزمایش‌های تشخیصی مننژیت را تشخیص دهند. در هنگام معاینه، پزشک نواحی سر، گوش‌ها، گلو و پوست ناحیه ستون فقرات را از لحاظ هر گونه علائم عفونت بررسی می‌کند.
معمولاً کودکان و بزرگسالان تحت آزمایش‌های تشخیصی زیر نیز قرار می‌گیرند:
کشت خون: برای بررسی رشد میکرواورگانیزم‌ها (خصوصاً باکتری‌ها) در خون انجام می‌شود.
تصویربرداری: یک سی تی اسکن یا ام آر‌آی از سر می‌تواند وجود تورم یا التهاب را نشان دهد. عکس‌های رادیولوژی یا سی تی اسکن از سینه یا سینوس‌ها نیز می‌توانند عفونت سایر نواحی مرتبط با مننژیت را آشکار کنند.
کشیدن مایع نخاعی (لومبار پانکچر): در تمام موارد، برای تشخیص قطعی مننژیت به آزمایش کشیدن مایع نخاعی نیاز است، که در آن از مایع مغزی- نخاعی نمونه‌برداری می‌شود.
آنالیز مایع مغزی- نخاعی به تشخیص نوع باکتری عامل مننژیت نیز کمک می‌کند. اگر پزشک احتمال دهد که مننژیت ویروسی است، یک آزمایش مبتنی بر DNA نیز تجویز می‌کند، تا بتواند علت دقیق بیماری و مناسب‌ترین درمان را برای آن تعیین کنند.
درمان بیماری
در مورد مننژیت حاد باکتریایی باید گفت که این درمان با تزریق سریع آنتی بیوتیک های داخل وریدی انجام می شود. همچنین تزریق کورتون هم از اقدامات لازم است تا التهاب از بین رفته و از آسیب بیشتر سیستم ایمنی به سلول های عصبی جلوگیری شود.
درمان مننژیت ویروسی با تزریق آنتی بیوتیک انجام نمی شود چراکه ویروس موجودی زنده نیست بلکه با دارو های خاصی از کامل شدن چرخه های عفونت زایی ویروس جلوگیری می شود.
درمان های حمایتی مثل استراحت و خوردن مایعات فراوان هم لازم است چراکه به طور مثال از آن جا که مایعات بدن مرتبا در حال تصفیه و گردش هستند با خوردن مایعات فراوان می توان تا حدی غلظت میکروب ها را در مایع مغزی نخاعی کاهش داد.
دارو های مسکن برای کاهش درد و تب استفاده می شود. هر چقدر تب بیمار کاهش پیدا کند احتمال تشنج هم کمتر می شود.
اگر منشا مننژیت به هر دلیلی مشخص نشود پزشک مجبور است با دارو های آنتی ویروسی و آنتی بیوتیک های خاص حالت بیمار را پایدار تر کند تا زمانی که بیمار توانایی نمونه برداری داخل نخاعی و یا LP را داشته باشد.
مننژیت های قارچی هم با دارو های ضد قارچ درمان می شود.
در مننژیت هایی که در اثر شکستگی استخوان ایجاد شده اند اولویت با درمان و از بین بردن خطر شکستگی می باشد.
اگر تشخیص بیماری و درمان آن سریع و به درستی انجام شود احتمال مرگ در اثر این بیماری به شدت کاهش می یابد.
پیشگیری بیماری
این بیماری با توجه به علت آن درمان می‌شود.
نوع باکتریایی بیماری، نیاز به بستری فوری در بیمارستان دارد. تشخیص و درمان به موقع از آسیب مغزی و مرگ جلوگیری می‌کند.
افراد مبتلا به این بیماری ممکن است لازم باشد چند روزی در بیمارستان بستری شوند. حتی پس از رفتن به خانه، ممکن است مدتی طول بکشد تا کاملا به حالت عادی برگردند.
مایع درمانی و تزریق مایعات به درون ورید، از کمبود آب بدن جلوگیری می‌کند.
در صورت وجود هرگونه مشکلات تنفسی، استفاده از اکسیژن از طریق ماسک لازم است.
داروی استروئیدی به کاهش تورم در اطراف مغز و تشنج، کمک می‌کنند.
در صورت بروز هرگونه عارضه مانند از دست دادن شنوایی، ممکن است به درمان اضافی و پشتیبانی طولانی مدت نیاز باشد.
نوع باکتریایی با آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی قابل درمان است. از آنجا که مننژیت باکتریایی می‌تواند بسیار جدی باشد، معمولا قبل از تأیید تشخیص، درمان با آنتی بیوتیک آغاز می‌شود.
نوع ویروسی خود به خود برطرف می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها نمی‌توانند مننژیت ویروسی را درمان کنند. اما برخی از انواع مننژیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی داخل وریدی درمان می‌شوند.
نوع قارچی با داروهای ضد قارچی درمان می‌شود.
نوع انگلی ممکن است فقط شامل درمان علائم یا تلاش برای درمان مستقیم عفونت باشد.
