بیماری فابری – Fabry disease

تعریف بیماری

بیماری فابری (Fabry disease) نوعی اختلال وراثتی پیشرونده و مرتبط با کروموزوم X در متابولیسم گلیکواسفنگولیپیدها است که به دلیل کمبود یا عدم فعالیت آنزیم-α گالاکتوزیداز(α -GAL) A لیزوزومی است. بیماری فابری (Fabry disease) در گروه بیماری های ذخیره لیزوزومی طبقه بندی می شود. لیزوزوم ها اندامک های کروی شکل مملو از آنزیم در سلول های بدن هستند.

آنزیم های لیزوزومی به تجزیه سایر پروتئین ها، کربوهیدرات ها، چربی ها و سایر مواد کمک می کنند. آنزیم -α گالاکتوزیداز به تجزیه یک اسید چرب به نام گلوبوتریائوسیل سرامید (globotriaosylceramide) یا GL-۳ کمک می کند. کمبود فعالیت لیزوزومی-α گالاکتوزیداز A منجر به تجمع تدریجی گلوبوتریائوسیل سرامید (globotriaosylceramide) در لیزوزوم ها می شود که در نتیجه آبشاری از حوادث سلولی را ایجاد می کند در نتیجه لیزوزوم ها نمی توانند به خوبی کار کنند.

بیماری فابری (Fabry disease)، مخرب و تهدید کننده زندگی است که به طور قابل توجهی امید به زندگی در فرد مبتلا را کاهش می دهد، در همه قومیت ها مشاهده شده است و به طور متداول بیشتر بر مردان اثر می گذارد و ممکن است تمام ویژگی های عصبی (درد)، پوستی (آنژیوکراتوم)، کلیوی (پروتئینوریا، نارسایی کلیه)، قلبی عروقی (کاردیومیوپاتی، آریتمی)، cochleo-vestibular و cerebrovascular (حملات ایسکمی گذرا، سکته های مغزی) را نشان دهند.

با افزایش سن، آسیب تدریجی در سیستم های اندام حیاتی بروز می یابد و در برخی موارد، اندام ها ممکن است عملکرد خود را از دست دهند. در زنان هتروزیگوت علائم بیماری فابری (FD) می تواند از بسیار خفیف تا شدید مشاهده شود.

اثبات کمبود در آنزیم-α گالاکتوزیداز، یک روش قطعی برای تشخیص مردان همی زیگوس می باشد. آنالیز آنزیمی ممکن است گاهی به شناسایی زنان هتروزیگوت کمک کند اما اغلب به دلیل غیرفعال سازی تصادفی کروموزوم X مناسب نیست، بنابراین جهت تشخیص این بیماری آزمایش مولکولی (تعیین ژنوتیپ) برای زنان ضروری است.

علائم بیماری

• درد و سوزش در دست‌ها و پاها که با ورزش، تب، گرمای هوا یا خستگی بیشتر می‌شود
  لکه‌های کوچک و قرمز تیره معمولاً بین ناف تا زانو وجود دارد، ممکن است در دست، آرنج و پهلوها هم دیده شود
  دید ابری
  از دست دادن شنوایی یا کاهش شنوایی به طور ناگهانی که با گذشت زمان بیشتر شنوایی افت می‌کند
• صدای زنگ زدن در گوش‌ها
• تعریق کمتر از حد معمول
• تب
• درد معده و حرکات روده درست بعد از غذا خوردن
• خس خس سینه، تنگی نفس یا زیاد سرفه کردن
• مشکلات گوارشی، نفخ و سندروم روده تحریک پذیر
• بیماری فابری می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تر به ویژه در مردان شود که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• بالا رفتن احتمال حمله قلبی یا سکته مغزی
• مشکلات جدی کلیه از جمله نارسایی کلیه، خون در ادرار
• فشار خون بالا
• نارسایی قلبی، ضربان قلب نامنظم، نارسایی دریچه میترال
• قلب بزرگ شده (نوعی نقص قلبی)
• پوکی استخوان
• عموما بیماری فابری در مردان از سن ۳۰ سالگی به بعد و در زنان پس از ۵۰ سالگی بروز می‌یابد.

علت بیماری

بیماری فابری از طریق ژن‌ها منتقل می‌شود که ارثی است و معمولا از والدین دریافت می‌شود. مشکل این است که بدن نمی‌تواند آنزیمی به نام آلفا گالاکتوزیداز A (Alpha-galactosidase) که برای تجزیه مواد چربی مانند روغن‌ها، موم‌ها و اسیدهای چرب که به آن نیاز است را ایجاد کند. وقتی به بیماری فابری مبتلا هستید که بدون آن آنزیم آلفا گالاکتوزیداز A به دنیا می‌آیید یا در عملکرد صحیح آن اختلال وجود دارد.

تشخیص بیماری فابری

تشخیص بیماری فابری (Fabry disease) بسیار مشکل است. بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری فابری (Fabry disease)، سابقه مشاوره با چندین متخصص را دارند و اغلب تشخیص غلط برای این بیماری داده می شود.

پزشکانی که اغلب بیماری فابری (Fabry disease) را تشخیص می دهند، متخصصان مغز و اعصاب هستند. داشتن سابقه ابتلای خانوادگی، منجر به تشخیص ۴۶٪ از بیماران فابری شده است. سن معمول برای تشخیص بیماری فابری (Fabry disease) 28-29 سالگی است.

تشخیص بیماری فابری (Fabry disease) بر اساس تظاهرات بالینی در اندام هایی از جمله پوست، چشم، سیستم عصبی، کلیه، قلب می باشد. دلایل مرگ در این بیماران شامل نارسایی کلیه، کاردیومیوپاتی و حوادث عروقی مغزی است. روش های تشخیصی مختلفی برای شناسایی بیماری فابری استفاده می شوند، از جمله
سنجش آنزیمی
این آزمایش سطح آنزیم α-GAL را در خون اندازه گیری می کند. مقادیر در حدود ۱٪ یا پایین تر، تایید کننده وجود بیماری فابری (Fabry disease) است. این تست برای مردان بیشترین اطمینان را دارد ولی برای خانم ها توصیه نمی شود.

آزمایش ادرار
این آزمایش وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوریا) و یا کاهش سطح آلبومین (آلبومینوریا) را نشان می دهد. این موارد می توانند از جمله علائم بیماری فابری (Fabry disease) باشند.

آنالیز ژنتیکی
از آنجا که زنان مبتلا به بیماری فابری (Fabry disease) می توانند دارای سطح طبیعی آنزیم های α-GALباشند، پزشکان جهت تشخیص از آزمایش های ژنتیکی (تعیین توالی DNA ) برای شناسایی جهش ها در ژن GLA استفاده می کنند.

درمان بیماری فابری

هیچ درمانی برای بیماری فابری وجود ندارد اما پزشک به احتمال زیاد با یکی از دو روش درمان شروع به کار خواهد کرد تا به فرد کمک کند زندگی خود را تا حد ممکن نرمال نگه دارد.

آنزیم درمانی: آنزیم درمانی یک نوع درمان است که سطح آنزیم از دست رفته یا معیوب را در بدن افزایش می‌دهد که باعث بیماری فابری می‌شود و به خود آنزیم کمک می‌کند تا بهتر کار کند. این روش‌های درمانی را می‌توان با تزریق سوزن (IV) یا با کپسولی که از راه دهان مصرف می‌شود، دریافت کرد.

درمان جایگزینی آنزیم: درمان جایگزین کردن آنزیم، آنزیمی به نام آلفا گالاکتوزیداز A (alpha-GAL) را افزایش می‌دهد که هر ۲ هفته یکبار به IV (ترزیق) نیاز است. اگر مرد هستید حتی اگر علائمی ندارید، ممکن است دکتر بخواهد بلافاصله درمان را شروع کند.
به این دلیل که ممکن است از نظر سلامتی کاملاً خوب به نظر برسید اما مشکلات در کلیه از قبل شروع شده است. بیماری فابری تمایل دارد زنان را کمتر تحت تأثیر قرار دهد.

بنابراین معمولاً فقط در صورت بروز علائم لازم است که تحت معالجه قرار بگیرید. درمان جایگزینی آنزیم می تواند باعث تب یا لرز شود. پزشک می‌تواند برای کمک به پیشگیری از این علائم ناشی از درمان جایگزینی آنزیم، آنتی هیستامین به فرد تزریق کند.
میگلوستات یا میگالاستات (Galafold): میگالاستات داروی خوراکی جدیدی است که در سال ۲۰۱۸ توسط FDA تأیید شده است که ارزان‌تر و راحت‌تر از IV است. این دارو به عملکرد آنزیم alpha-GAL در بدن کمک می‌کند. میگالاستات برای کمتر از نیمی از افراد مبتلا به بیماری فابری کار می‌کند به همین دلیل پزشک مجبور است فرد را از نظر جهش‌های ژنی خاصی آزمایش کند تا نشان دهد که به این دارو چه پاسخی خواهد داد.
فنی توئین (Phenytoin)، کاربامازپین با نام تجاری تگرتول (carbamazepine) یا گاباپنتین (gabapentin): پزشک ممکن است داروهای ضد تشنج نام برده شده را برای درمان قسمت‌های دارای درد شدید، سوزش در دست‌ها و پاها تجویز کند.
مهار کننده‌های ACE: اگر از قبل فشار خون دارید، مهار کننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین که مهار کننده‌های ACE نامیده می‌شود، داروی فشار خون است که وظیفه مضاعفی را برای محافظت از کلیه‌های شما به همراه دارد و کمک می‌کند تا احتمال دیالیز یا حتی پیوند کلیه کاهش یابد. افرادی که به بیماری فابری مبتلا هستند به احتمال زیاد بیماری‌هایی مانند ضربان قلب نامنظم دارند. بنابراین ممکن است به داروهای قلبی دیگری نیز نیاز باشد.

داروهای دستگاه گوارش: اگر استفراغ، اسهال، یبوست، حالت تهوع و سایر مشکلات شکمی دارید، پزشک داروهای مربوط به دستگاه گوارش را تجویز می‌کند.
درمان‌های پوستی: بیماری فابری می‌تواند رگ‌های خونی کوچک صورت را گشاد کند. متخصص پوست با درمان‌های پوستی می‌تواند آن‌ها را از بین ببرد.

سمعک: سمعک نوعی ابزار کمک شنوایی است که ممکن است به زنگ زدن در گوش (وز وز گوش)، سرگیجه یا کاهش شنوایی ناشی از باریک شدن رگ‌های خونی گوش کمک کنند.