تعریف بیماری
روماتیسم یا اختلالات روماتیسمی یک گروه بیماریهای هستند که باعث درد مزمن ، غالباً متناوب وعود کننده در مفاصل می شوند و علاوه بر مفاصل بافت همبند بیمار نیز گرفتار می شود.
اصطلاح “بیماری های روماتیسمی” برای اختلالات بافت همبند استفاده می شود. روماتولوژی در واقع یکی از فوق تخصص های پزشکی است که به بررسی تشخیص و درمان بیماریهای بافت همبند و روماتیسم می‌پردازد.
انواع بیماری های روماتیسمی
۱- اختلالات روماتیسمی : دردهای مزمن و متناوب (از جمله درد مفاصل دستها و پاها ، گردن و کمر) به علت بیماریهای عفونی ایجاد می شوند. مانند بیماری لایم (در آمریکا شایع است). کوکسیدیومیکوز یا تب دره (در غرب ایالات متحده) و چیکونگونیا در هند ، آفریقا و آمریکای جنوبی ، علت گرفتاری و تورم مفصل یا آرتریت در این گونه بیماری های عفونی در واقع واکنش بدن نسبت به عامل عفونی است و مهمترین بیماری این گروه که در ایران کاملاً شناخته شده و شایع است آرتریت بعد از گلو درد چرکی نوع استرپتوکوکی است که ” تب روماتیسمی” نامیده می شود.
۲- التهاب مفصل روماتیسمی یا آرتریت روماتوئید یا Rheumatoid arthritis :
آرتریت روماتوئید یک اختلال التهابی مزمن است که می تواند چندین مثل یک فرد را درگیر کند. در برخی از افراد ، این بیماری می تواند به هر قسمت از بدن که بافت همبند دارد حمله کند ، مثلا به پوست ، چشم ها ، ریه ها ، قلب و رگ های خونی آسیب برساند.
آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است و زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن بافت های سالم را بیگانه می پندارند و به آنها حمله می کند و میخواهد آنها را از بین ببرد. .
بر خلاف استئوآرتریت، یا آرتروز که در اثر ساییده شدن مفصل و افزایش سن به وجود می آید ، آرتریت روماتوئید باعث التهاب و تورم دردناک مفاصل می شود و در نهایت می تواند منجر به تخریب مفاصل و تغییر شکل مفصلی شود. همچنانکه قبلا گفتیم آرتریت روماتوئید علاوه بر مفاصل ، می تواند به سایر قسمت های بدن آسیب برساند.آرتریت روماتوئید شدید می تواند باعث ناتوانی های جسمی شود.
علائم بیماری
علائم و نشانه های آرتریت روماتوئید عبارتند از: مفاصل گرم و متورم که هنگامی که آنها را فشار می‌دهیم یا لمس می‌کنیم در نوکند که در اصطلاح پزشکی میگویند مفاصل حساس Tender هستند.
درد های مفصلی معمولا در صبح ها بدتر می شود و این بیماران معمولاً خشکی صبحگاهی دارند. یعنی هنگامی که از خواب برمی خیزند ، مفاصل از جمله گردن و کمر این بیماران خشک و دردناک است و مدتی طول میکشد تا این خشکی برطرف شود و به تدریج بیمار گرم شود و بتواند حرکت کند. این پدیده را خشکی صبحگاهی می نامند.
علاوه برعلائم فوق بیمار ممکن است خستگی تب و کاهش اشتها داشته باشد.
آرتریت روماتوئید در مراحل اولیه، ابتدا مفاصل کوچکتر به ویژه مفاصل انگشتان دست و پا را گرفتار می کند. با پیشرفت بیماری ، در اندام های فوقانی به مچ دست، آرنج، شانه ها و در اندام های تحتانی زانوها مچ پا، مفاصل ران گسترش می یابد. در اغلب موارد، علائم در مفصل هر دو طرف راست و چپ به طور قرینه رخ می دهد.
حدود ۴۰ درصد از افرادی که آرتریت روماتوئید دارند، علائم و نشانه های غیر مفصلی دارند. مناطقی که ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند عبارتند از:۱- چشم ، ۲-پوست ۳- ریه ۴ – قلب ۵- کلیه ۶- غدد بزاقی ،۷- بافت عصبی ۸- مغز استخوان ۹-عروق خونی.
علائم آرتریت روماتوئید ممکن است در در افراد و زمان های مختلف شدت متفاوت داشته باشند. دوره های افزایش فعالیت بیماری، به نام شعله ور شدن یا Flare و در دوره هایی بهبودی نسبی – کم شدن تورم دیده می‌شوند. گاهی درد مفصل به طور دوره ای می آید و میرود. گاهی مدتها ناپدید می شود. با گذشت زمان، آرتریت روماتوئید می تواند باعث تغییر شکل مفاصل شود.
علت بیماری
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید را افزایش دهند عبارتند از:
۱- جنسیت : زنان بیشتر از مردان به آرتریت روماتوئید مبتلا می شوند.
۲- سن: آرتریت روماتوئید می تواند در هر سنی رخ دهد ، اما بیشتر در سنین میانسالی شروع می شود.
۳- سابقه خانوادگی : اگر یکی از اعضای خانواده به آرتریت روماتوئید مبتلا باشد ، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در افراد دیگر خانواده افزایش یابد.
۴- سیگار کشیدن : سیگار کشیدن خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید را افزایش می دهد ، به خصوص اگر بیمار دارای استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری باشید.همچنین به نظر می رسد در افرادی که سیگار می‌کشند بیماری شدت بیشتری دارد.
۵- اضافه وزن : افرادی که دارای اضافه وزن هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آرتریت روماتوئید قرار دارند.
آرتریت روماتوئید خطر ابتلا به بیماریهای زیر را افزایش می دهد:
عوارض بیماری
۱- پوکی استخوان : خود آرتریت روماتوئید ، و همچنین با برخی از داروها که برای درمان آرتریت روماتوئید استفاده می شود (از قبیل پردنیزولون ) ، می تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد. یعنی استخوان های بیمار را ضعیف و متخلل و شکننده می شود و آنها را مستعد شکستگی می کند.
۲- ندول ها یا گره های روماتوئید : این برجستگی های بافتی معمولاً در اطراف نقاط فشار ، مانند آرنج ها تشکیل می شوند و در لمس قوام محکم دارند. باید توجه داشت که این گره ها می توانند در هر نقطه از بدن ، از جمله قلب و ریه ها تشکیل شوند.
۳- خشکی چشم و دهان : افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستند ، بسیار بیشتر دچار سندرم شوگرن می شوند ، در این سندرم یا اختلال ، میزان ترشح بزاق اشک کاهش می یابد یعنی رطوبت چشم و دهان کم می شود و چشم و دهان خشک میشود.
۴- عفونت ها : خود آرتریت روماتوئید و بسیاری از داروهایی که برای درمان آن استفاده می شود می تواند سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و منجر به افزایش عفونت شوند. بنابراین به بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید توصیه می شود که برای جلوگیری از بیماری های عفونی از قبیل آنفلوانزا ، ذات الریه ، زونا و COVID-19 با واکسیناسیون خود را محافظت کنند.
۵- نسبت چربی به توده بدون چربی عضلانی بدن : اغلب در افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستند ، حتی در افرادی که دارای شاخص توده بدنی طبیعی (BMI) هستند ، بیشتر است.
۶- سندرم تونل کارپ : اگر آرتریت روماتوئید مچ دست بیمار را تحت تأثیر قرار دهد ، التهاب می تواند محل عبور عصب مدیان را تنگ کند این عصب حس بیشتر قسمت های دست و انگشتان بیمار را می‌دهد. در نتیجه بیمار با خواب رفتن و گزگز انگشتان دست هنگام شبها یا موقع رانندگی و تایپ و کار و کامپیوتر مراجعه می‌کند.
۷- مشکلات قلبی : آرتریت روماتوئید می تواند خطر تنگ شدن و بسته شدن رگهای قلب همچنین التهاب پرده پریکارد که پریکاردیت نامیده میشود را افزایش دهد. پرده پریکارد در واقع پرده کیسه مانندی است که دورتادور قلب را فرا گرفته است.
۸- بیماری ریه : افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید خطر التهاب و فیبروز در بافت های ریه را افزایش می دهند ، که می تواند منجر به تنگی نفس پیشرونده شود.
۹- لنفوم : آرتریت روماتوئید خطر ابتلا به لنفوم را افزایش می دهد. لنفوم ها در واقع گروهی از سرطان های خون و سیستم لنفاوی هستند.
تشخیص و درمان بیماری
تشخیص آرتریت : روماتوئید در مراحل اولیه ممکن است دشوار باشد زیرا علائم و نشانه های اولیه بسیاری از بیماری های دیگر تقلید می کند. هیچ آزمایش خون یا یافته فیزیکی برای تأیید تشخیص وجود ندارد. در طول معاینه فیزیکی ، پزشک مفاصل بیمار را از نظر تورم ، قرمزی و گرما معاینه می کند. او همچنین ممکن است رفلکس ها ی وتری و قدرت عضلانی بیمار را بررسی و ارزیابی کند .
آزمایش خون برای تشخیص روماتوئید: در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید ، اغلب میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR) یا پروتئین واکنش پذیر نوع سی C یا (CRP) بالا میرود ، بالا رفتن اینها نشانه وجود یک التهاب در بدن می باشد. برای تشخیص آرتریت روماتوئید آنتی بادی های فاکتور روماتوئید و پپتید آنتی سیترولینت (آنتی CCP) است.
آزمایشات تصویربرداری :
پزشکان گاهی برای تعیین میزان سالانه این مفاصل انگشتان از اشعه ایکس استفاده می کنند.MRI و سونوگرافی می تواند به پزشک در مورد شدت بیماری در بدن کمک کند.
درمان روماتیسم:
در واقع هیچ درمانی قطعی برای آرتریت روماتوئید وجود ندارد. اما مطالعات بالینی نشان می دهد که بهبود علائم با داروهای معروف به داروهای تعدیل کننده بیماری های روماتیسمی یا disease-modifying antirheumatic drugs (DMARDs).(DMARDs) بهبود می یابند.
داروها
انواع داروهای توصیه شده توسط پزشک به شدت علائم و مدت زمانی که بیمار به آرتریت روماتوئید مبتلا است بستگی دارد.
۱- NSAID ها: داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) می توانند درد را تسکین داده و التهاب را کاهش دهند. NSAID هایی که در آمریکا بدون نسخه در دسترس عموم هستند شامل ایبوپروفن (Advil ، Motrin IB ) و ناپروکسن سدیم (Aleve) است. NSAID های قویتر با نسخه پزشک در دسترس هستند. عوارض جانبی داروهای ضدالتهاب ممکن است شامل تحریک معده ، مشکلات قلبی و آسیب کلیه باشد.
۲- استروئیدها
داروهای کورتیکواستروئید یا کورتونی مانند پردنیزون ، التهاب و درد را کاهش داده و آسیب مفصلی را کند می کنند. عوارض جانبی استروئید ها شامل پوکی استخوان ها ، افزایش وزن و دیابت آست. پزشکان اغلب کورتیکواستروئید را برای تسکین سریع علائم تجویز می کنند. سپس به تدریج دارو را کاهش می‌دهند.
۳- داروهای تعدیل کننده روماتیسم یا DMARD ها
این داروها می توانند پیشرفت آرتریت روماتوئید را کند کرده و مفاصل و سایر بافت ها را از آسیب دائمی نجات دهند. DMARD های متداول شامل متوترکسات (Trexall ، Otrexup ،
) ، لفلونومید (Arava) ، هیدروکسی کلروکین (Plaquenil) و سولفاسالازین (Azulfidine) است. عوارض جانبی این گروه از داروها شامل آسیب کبدی وعفونت های شدید ریوی است.
۴- عوامل بیولوژیک
این کلاس جدیدتر از داروهای تعدیل کننده روماتیسم یا DMARD ها که در واقع اصلاح کننده های پاسخ بیولوژیکی هستند ، شامل :
۱- abatacept (Orencia)
۲- adalimumab (Humira)
۳- anakinra (Kineret)
DMARD های Biologic معمولاً هنگامی که با DMARD معمولی مانند متوترکسات تجویزمی‌شود بسیار موثر هستند. این نوع دارو خطر عفونت را نیز افزایش می دهد.
DMARD های مصنوعی هدفمند در صورت موثر نبودن DMARD ها و داروهای بیولوژیک ، ممکن است از این گروه از داروها استفاده کرد که شامل :
۱- باریسیتینیب Baricitinib (Olumiant)
۲- توفاسیتینیب tofacitinib ( Xeljanz )
۳- اوپاداسیتینیب upadacitinib (Rinvoq)
دوزهای بالاتر توفاسیتینیب می تواند خطر لخته شدن خون در ریه ها ، مشکلات قلبی و سرطان را افزایش دهد.
فیزیوتراپی
پزشکان گاهی بیمار را به یک فیزیوتراپیست یا کادر درمان ارجاع می دهند. که می تواند تمریناتی را برای کمک به انعطاف پذیری مفاصل بیمار تجویز کند.همچنین ممکن است فیزیوتراپیست روش های جدیدی را برای انجام کارهای روزمره ، پیشنهاد کند. مثلا ، ممکن است پیشنهاد کند که اجسام را بجای اینکه با دست برداریم، آنها را با ساعد برداریم. اورتوزهای کمکی می توانند استرس وارد شده به هر مفاصل دردناک را کم کنند.
به عنوان مثال ، یک چاقوی آشپزخانه مجهز به گیره دستی به محافظت از مفاصل انگشت و مچ دست بیمار کمک می کند. ابزارهای خاصی مانند قلاب هایی که می توانند لباس پوشیدن ، بستن دکمه ها را آسان کنند.
عمل جراحی
اگر داروها نتوانند ازآسیب مفصلی جلوگیری یا آنرا کند کنند ، پزشک جراحی را برای ترمیم مفاصل آسیب دیده توصیه می کند. جراحی معمولا به بیمار در بازیابی توانایی استفاده مجدد از مفصل کمک کند. همچنین می تواند درد را کاهش داده و عملکرد را بهبود بخشد.
جراحی آرتریت روماتوئید ممکن است شامل یک یا چند روش زیر باشد:
۱- سینووکتومی Synovectomy : جراحی برای از بین بردن سینوویوم ملتهب (پوشش مفصل غلاف سینوویال یا سینوویوم نامیده میشود) .این کار به کاهش درد و بهبود انعطاف پذیری مفصل کمک می کند.
۲- ترمیم تاندون. Tendon repair
التهاب و آسیب مفصلی ممکن است باعث شل شدن یا پارگی تاندون های اطراف مفصل بیمار شود. جراح می تواند تاندون های اطراف مفصل بیمار را ترمیم کند و بدوزد .
۳- فیوژن مفصل ( پیوند استخوانی برای بی حرکت کردن مفصل ): این عمل برای ایجاد ثبات در مفصل و اصلاح کردن مفاصل کج ومعوج و دفرمه بکار میرود. از این روش در صورتی استفاده میشود که مفصل مصنوعی وجود نداشته باشد.لازم به توضیح است که در مفاصل بزرگ مثل شانه و زانو و ران مفصل مصنوعی وجود دارد که با عمل جراحی جایگزین مفصل طبیعی میشود . ولی برای مفاصل کوچک انگشتان و یا مچ دست معمولا مفصل مصنوعی وجود ندارد. در این‌گونه موارد مفصل را با پیوند استخوانی بی حرکت می کنند ، که در اصطلاح عامیانه آن را جوش دادن مفصل یا خشک کردن مفصل می نامند .
۴- تعویض کامل مفصل
در طی این نوع جراحی (تعویض مفصل) ، جراح مفصل خراب بیمار را برمی‌دارد و پروتز ساخته شده از فلز و پلاستیک را در استخوان به جای مفصل قبلی کار می‌گذارد.
جراحی خطر خونریزی ، عفونت و درد را به همراه دارد.
مراقبت های بیماران آرتریت روماتوئید
اگرمبتلا به آرتریت روماتوئید هستید می توانید برای مراقبت از بدن خود اقداماتی را انجام دهید. این اقدامات مراقبت از خود ، هنگامی که همراه با داروهای روماتیسم مفصلی استفاده می شود ، می تواند به شما در درمان بیماری کمک کند.
