تعریف بیماری
در بیماری رتینوپاتی دیابتی شاهد آن هستیم که به مرور زمان مقدار زیاد قند خون باعث مسدود کردن رگ‌های کوچک خونی خواهد شد که کار تغذیه بافت شبکیه را بر عهده دارند، در اثر مسدود شدن این رگ‌ها خون کافی به چشم‌ها نخواهد رسید. در نتیجه چشم تلاش می‌کند تا رگ‌های خونی جدیدی را ایجاد کند، ولی این رگ‌های خونی جدید به درستی رشد نمی‌کنند و می‌توانند به آسانی خون درون خود را به بیرون نشت دهند.
امکان ابتلای افراد مبتلا به هر دو نوع بیماری دیابت (دیابت نوع یک و نوع دو) به این بیماری وجود دارد. هر چه قدر زمان بیش‌تری فرد به دیابت مبتلا باشد و کم‌تر سطح قند خون خود را کنترل کرده باشد، احتمال ابتلا به این عارضه چشمی بیشتر خواهد بود.
در مراحل ابتدایی، بیماری علامت و نشانه خاصی ندارد و یا اینکه فرد با مشکلات خفیف در دید روبه‌رو خواهد بود. به تدریج اما رتینوپاتی دیابتی می‌تواند منجر به کوری شود.
علائم بیماری
در مراحل ابتدایی رتینوپاتی دیابتی این بیماری ممکن است بدون نشانه و علامت خاصی باشد. هر چه قدر شرایط بیماری وخیم‌تر شود، ممکن است این نشانه‌ها هم در فرد ظاهر شود:
وجود لکه‌ها و زنجیره‌های در حال حرکت در دید فرد (مَگَس‌پَران چشم یا مگسک (floaters) گونه‌ای سایه‌های مزاحم در دید چشمان)
تاری دید
نوسان دید
کور رنگی
فضاهای تیره و یا خالی در دید
از دست دادن بینایی
رتینوپاتی دیابتی معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
کنترل بیماری دیابت یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از ابتلا به بیماری رتینوپاتی دیابتی است. اگر فرد به دیابت مبتلا باشد، لازم است که سالیانه حتی اگر مشکل خاصی در دید خود احساس نمی‌کند به متخصص چشم مراجعه کند.
بارداری می‌تواند باعث وخامت رتینوپاتی دیابتی شود، پس زن باردار مبتلا باید به صورت مرتب در این دوران به چشم پزشک مراجعه کند. اگر تغییری در کیفیت دید ایجاد شود، دید تار شود یا لکه‌هایی در دید فرد وجود داشته باشد، شخص باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند.
انواع رتینوپاتی
دو نوع رتینوپاتی دیابتی وجود دارد:
رتینوپاتی دیابتی اولیه (Early diabetic retinopathy)
این نوع از بیماری رتینوپاتی دیابتی معمول‌تر بوده و رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیری (nonproliferative diabetic retinopathy (NPDR)) هم خوانده میشود. در این نوع از بیماری رگ‌های خونی جدید گسترش و تکثیر نخواهند کرد.
در رتینوپاتی غیر تکثیری دیواره رگ‌های خونی موجود در شبکیه ضعیف میشود. در این حالت برآمدگی‌های کوچکی در دیواره رگ‌های خونی کوچک شبکیه (میکروآنوریسم (microaneurysms) ) ایجاد خواهد شد و گاهی اوقات مایعات و خون از این رگ‌ها به درون شبکیه نشت خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: با فرآیند مدیریت دیابت آشنا شوید
رگ‌های بزرگ‌تر شبکیه در این نوع از بیماری می‌توانند شروع به بزرگ‌تر شدن کرده و یا قطر غیر طبیعی پیدا کنند. هر چه‌قدر رگ‌های خونی بیش‌تری مسدود شوند، رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیری از حالت خفیف به حالت وخیم و شدید تبدیل خواهد شد.
رشته‌های عصبی موجود در شبکیه هم ممکن است شروع به بزرگ‌تر شدن کنند. بعضی اوقات بخش مرکزی شبکیه موسوم به ماکولا یا لکه زرد (macula) شروع به بزرگ‌تر شدن و ورم کردن می‌کند (تورم لکه زرد شبکیه (macular edema)). این شرایط نیازمند رسیدگی‌های پزشکی و درمان است.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته (Advanced diabetic retinopathy)
رتینوپاتی دیابتی می‌تواند منجر به نوع شدید و وخیم بیماری شود که به آن رتینوپاتی دیابتی تکثیری (proliferative diabetic retinopathy) گفته میشود. در این شرایط رگ‌های خونی آسیب دیده به صورت کامل مسدود می‌شوند و همین انسداد باعث ایجاد رگ خونی غیرطبیعی جدیدی در شبکیه خواهد شد. این رگ‌های خونی جدید نشتی داشته و مواد درون خود را به درون بافت شفاف و ژله مانند زجاجیه (vitreous) تراوش خواهند کرد
به تدریج بافت‌های آسیب دیده توسط رگ‌های خونی جدید تحریک شده و حتی گاهی امکان جدا شدن شبکیه از قسمت پشتی چشم وجود خواهد داشت. اگر رگ‌های جدید با رگ‌های طبیعی چشم تقابل پیدا کنند، فشار کره چشمی به وجود خواهد آمد. فشار درون چشم به رشته‌های عصبی که تصاویر را از چشم به مغز می‌برند، فشار وارد کرده و در نهایت باعث آب سیاه یا گلوکوم (glaucoma) خواهد شد.
مراحل رتینوپاتی
رتینوپاتی غیرپرولیفراتیو خفیف
در مراحل اولیه، عروق کوچک چشمی تدچار تغییر شده و مناطق کوچکی از چشم متورم می‌شوند. به این مناطق میکروآنوریسم گفته میشود. مایعات ممکن است از این منطقه به درون شبکیه ترشح شوند.
رتینوپاتی غیرپرولیفراتیو متوسط
به دنبال پیشرفت بیماری، عروقی که وظیفه دارند شبکیه را سالم نگه دارند، متورم شده و تغییر شکل می‌دهند. این عروق نمی‌توانند به شبکیه خونرسانی کنند. از این رو منجر به اشکال در بینایی می‌شوند. این تغییر عروقی درنهایت می‌تواند منجر به ادم ماکولار دیابتی ( DME) شود؛ DME به تورم بخشی از چشم به نام ماکولا گفته میشود.
رتینوپاتی غیرپرولیفراتیو شدید
در مرحله سوم تعداد زیادی از عروق خونی مسدود شده و به دنبال آن نمی‌توانند به شبکیه خونرسانی کنند. در مناطقی که خونرسانی ضعیفی دارند، پروتئین‌هایی به نام فاکتور رشد ایجاد می‌شوند؛ این پروتئین‌ها به شبکیه پیغامی را برای ساخت عروق خونی جدید می‌فرستند.
رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو
این مرحله پیشرفته‌ترین مرحله از عارضه رتینوپاتی دیابتی است. عروق خونی زیادی در ناحیه شبکیه رشد می‌کنند؛ این عروق خونی بیشتر از سایرین احتمال دارد که دچار خونریزی و ترشح شوند. در ادامه بافت چشم دچار اسکار میشود. این مرحله درنهایت می‌تواند منجر به جدا شدن شبکیه از بافت زیرین خود و نابینایی شود.
پیشگیری و تشخیص بیماری
همیشه امکان پیشگیری یا جلوگیری از رتینوپاتی دیابتی وجود ندارد. با این همه معاینه سالیانه چشم‌ها، کنترل قند خون و فشار خون و بررسی دقیق مشکلات دید در مراحل ابتدایی می‌تواند از بروز مشکلات وخیم‌تر همچون از دست رفتن بینایی جلوگیری کند.
توجه کنید که دیابت لزوماً به از دست دادن بینایی منجر نخواهد شد. اگر دیابت به خوبی کنترل شود، از بروز بسیاری از مشکلات و عوارض مربوط به این بیماری هم جلوگیری خواهد شد.
اگر به دیابت مبتلا هستید، با انجام اعمال زیر شانس ابتلای شما به رتینوپاتی دیابتی کاهش خواهد یافت:
کنترل دیابت: افراد مبتلا به دیابت باید رژیم غذایی سالم داشته و فعالیت‌های ورزشی را به جزئی جدا ناپذیر از برنامه‌ی روزانه‌‌ی خود تبدیل کنند. هر هفته چیزی در حدود ۱۵۰ دقیقه از وقت خود را بهتر است به ورزش‌های هوازی مانند پیاده روی اختصاص دهند. فرد مبتلا به دیابت باید طبق دستور روزانه داروهای خود و یا انسولین مورد نیاز خود را دریافت کند.
بررسی دقیق سطح قند خون: در طول روز چندین بار فرد دیابتی باید میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و مقدار آن را یادداشت کند. اگر فرد بیمار است یا تحت اضطراب شدید است باید با دقت بیش‌تری میزان قند خون را اندازه گیری کند. فرد باید از پزشک خود در مورد تعداد دفعاتی که نیاز به بررسی میزان قند است، حتماً سوال کند.
درمانی که برای رتینوپاتی دیابتی به کار گرفته میشود به نوع بیماری و شدت بیماری بستگی دارد، در ادامه مقاله به این سوال که درمان رتینوپاتی دیابتی اولیه و پیشرفته چیست جواب خواهیم داد.
درمان رتینوپاتی دیابتی اولیه
اگر فرد به بیماری رتینوپاتی غیرتکثیری مبتلا باشد، احتمالاً بلافاصله به درمان نیاز ندارد. با این همه چشم پزشک به دقت چشم‌ها را معاینه خواهد کرد تا بفهمد چه زمانی باید درمان را آغاز کند.
فرد برای کنترل بهتر دیابت خود باید به صورت مرتب با پزشک متخصص غدد در ارتباط باشد. اگر دیابت به خوبی کنترل شود و سطح قند خون همیشه تنظیم شود، روند بیماری رتینوپاتی دیابتی غیرتکثیری هم کند خواهد شد.
درمان بیماری رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
اگر فرد به رتینوپاتی دیابتی پیشرفته و یا ورم لکه زرد مبتلا باشد، باید هر چه سریع‌تر تحت درمان‌های جراحی قرار گیرد. بر حسب اینکه شبکیه با چه مشکل به خصوصی درگیر باشد، ممکن است درمان‌های زیر به کار گرفته شود:
لیزر فتوکوآگولاسیون فوکال (Photocoagulation)
این روش درمانی مانع از نشت خون و مایعات به درون چشم شده و یا فرایند آن را کند خواهد کرد. در طی انجام این عمل به کمک لیزر اجازه نشت مایعات از رگ‌های خونی غیر طبیعی داده نخواهد شد. این عمل معمولاً در مطب پزشک و در طی یک جلسه انجام خواهد شد.
اگر به دلیل ورم لکه زرد پیش از جراحی دچار تاری دید هستید، این جراحی احتمالاً نمی‌تواند بینایی شما را به حالت نرمال اولیه بازگرداند، ولی در عین حال احتمال زیادی وجود دارد که بتواند مانع از وخامت وضعیت ورم زرد شود.
لیزر شبکیه‌ای پی آر پی (Panretinal photocoagulation)
این روش درمانی رگ‌های چشمی غیر طبیعی را کوچک‌تر خواهد کرد. در طی این عمل به مناطقی از شبکیه که دور از لکه زرد چشم هستند لیزر تابانده خواهد شد. لیزر باعث کوچک شدن و جمع شدن رگ‌های خونی غیرطبیعی جدید چشم خواهد شد. این عمل معمولاً در مطب پزشک و در طی یک یا دو جلسه انجام خواهد شد. دید فرد تا حداقل یک روز بعد از عمل تار خواهد بود. حتی ممکن است بعد از عمل مقداری از دید پیرامونی یا دید در شب افراد مختل شود.
زجاجیه‌برداری یا ویترکتومی (Vitrectomy)
در این عمل برش کوچکی در چشم ایجاد شده تا بتواند خون جمع شده در مرکز چشم و آسیب بافتی شبکیه را خارج کند. این عمل باید در مرکز چشم پزشکی و در اتاق عمل تحت بیهوشی موضعی یا عمومی انجام شود.
تزریق دارو به درون چشم
این داروها از دسته مهارکننده‌های فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) هستند. این دارو با بلاک کردن سیگنال‌هایی که بدن برای رشد رگ‌های جدید می‌فرستد، مانع از رشد این رگ‌های غیر طبیعی خواهد شد. این روش درمانی به تنهایی و یا به همراه لیزر شبکیه‌ای پی آر پی تجویز خواهد شد.
بیشتر بخوانید: این نشانه‌ها را برای بیماری‌های چشم جدی بگیرید
جراحی معمولاً روند پیشرفت بیماری رتینوپاتی دیابتی را کند کرده و یا اینکه آن را متوقف خواهد کرد ولی باید توجه داشته باشید که جراحی درمان قطعی بیماری نیست. چرا که دیابت یک بیماری مادام‌العمر است و در آینده هم امکان آسیب شبکیه و تحت تاثیر قرار گرفتن بینایی وجود خواهد داشت. حتی بعد از انجام درمان‌های مختلف برای بیماری رتینوپاتی دیابتی فرد باید به صورت مرتب معاینات چشمی انجام دهد.
درمان‌های جایگزین برای بیماری رتینوپاتی دیابتی
تا کنون چندین درمان جایگزین برای بیماری پیشنهاد شده که تاثیرات مثبتی بر روند بیماری افراد داشته است. با این همه برای اینکه مشخص شود که این درمان‌ها کارآمد و در عین حال ایمن هستند باید آزمایش‌های بیش‌تری انجام شود.
اگر هر گونه داروی گیاهی و یا مکملی دریافت می‌کنید باید با پزشک خود این موضوع را در میان بگذارید. چون ممکن است این داروهای گیاهی با داروهای شما تداخل داشته باشند. از طرفی برخی از این داروها در طی جراحی مشکلاتی همچون خونریزی زیاد را به دنبال خواهند داشت.
نباید به جای به کارگیری درمان‌های استاندارد تایید شده، درمان‌های غیر مطمئن تایید نشده را امتحان کرد. فراموش نکنید که درمان بیماری در مراحل ابتدایی جلوی از دست دادن دید را خواهد گرفت.
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
همیشه امکان پیشگیری یا جلوگیری از رتینوپاتی دیابتی وجود ندارد. با این همه معاینه سالیانه چشم‌ها، کنترل قند خون و فشار خون و بررسی دقیق مشکلات دید در مراحل ابتدایی می‌تواند از بروز مشکلات وخیم‌تر همچون از دست رفتن بینایی جلوگیری کند.
توجه کنید که دیابت لزوماً به از دست دادن بینایی منجر نخواهد شد. اگر دیابت به خوبی کنترل شود، از بروز بسیاری از مشکلات و عوارض مربوط به این بیماری هم جلوگیری خواهد شد.
اگر به دیابت مبتلا هستید، با انجام اعمال زیر شانس ابتلای شما به رتینوپاتی دیابتی کاهش خواهد یافت:
کنترل دیابت: افراد مبتلا به دیابت باید رژیم غذایی سالم داشته و فعالیت‌های ورزشی را به جزئی جدا ناپذیر از برنامه‌ی روزانه‌‌ی خود تبدیل کنند. هر هفته چیزی در حدود ۱۵۰ دقیقه از وقت خود را بهتر است به ورزش‌های هوازی مانند پیاده روی اختصاص دهند. فرد مبتلا به دیابت باید طبق دستور روزانه داروهای خود و یا انسولین مورد نیاز خود را دریافت کند.
بررسی دقیق سطح قند خون: در طول روز چندین بار فرد دیابتی باید میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و مقدار آن را یادداشت کند. اگر فرد بیمار است یا تحت اضطراب شدید است باید با دقت بیش‌تری میزان قند خون را اندازه گیری کند. فرد باید از پزشک خود در مورد تعداد دفعاتی که نیاز به بررسی میزان قند است، حتماً سوال کند.
انجام آزمایش هموگلوبین گیلکوزیلات: در آزمایش هموگلوبین A1C میانگین سطح گلوکز خون در طول دو یا سه ماه اندازه‌گیری میشود. در بسیاری از افراد میزان نرمال این تست باید زیر ۷ درصد باشد.
کنترل میزان فشار خون و کلسترول: خوردن غذاهای سالم، ورزش کردن منظم و از دست دادن وزن اضافه بسیار به کنترل میزان فشارخون و کلسترول خون کمک خواهد کرد. برای کنترل این آیتم‌ها گاهی درمان دارویی نیاز است.
تلاش برای ترک سیگار و عدم مصرف باقی محصولات تنباکویی: سیگار کشیدن خطر ابتلای افراد به سایر عوارض دیابت همچون رتینوپاتی دیابتی را به شدت افزایش خواهد داد.
توجه کامل به تغییرات ایجاد شده در بینایی: فرد در صورت مشاهده و احساس بروز هر گونه تغییر در دید خود، مانند احساس تاری چشم، دیدن لکه در میدان دید و یا دیدن لکه در چشم باید به چشم‌پزشک مراجعه کند.
