تعریف بیماری
برفک دهان – Oral candidiasis همچنین بنام کاندیدیاز دهانی یک بیماری‌ست که در آن کاندیدا آلبیکنس قارچی در حاشیه‌ی دهان انباشته میشوند. کاندیدیاز یک ارگانیزم طبیعی در دهان می‌باشد، اما گاهی میتواند رشد بیش‌ازحد داشته باشد و باعث بروز علائمی میشود. برفک دهان باعث بروز زخمی سفید کرمی، معمولاً روی زبان یا داخل لپ‌ها میشود، گاهی اوقات برفک دهان ممکن است نا سقف دهان، لثه‌ها یا لوزه‌ها یا عقب زبانتان گسترش یابد. اگرچه هر فردی ممکن است به برفک دهان مبتلا شود، ولی احتمال ابتلا به آن در نوزادان و افراد مسن، به خاطر ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی‌شان، بیشتر است. و در افرادی دیگر با سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات و بیماری‌های بخصوصی؛ یا در افرادی که داروهای خاصی را مصرف میکنند. اگر فردی سالم باشید، برفک دهان یک بیماری خفیف خواهد بود، اما اگر سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشید، کنترل علائم این بیماری ممکن است دشوارتر شود.
علائم بیماری
در ابتدا ممکن است علائمی از برفک دهانی را مشاهده نکنید. علائم و نشانه‌های آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
زخم‌های سفید کرمی روی زبان، داخل لپ‌ها، و گاهی در سقف دهان، لثه‌ها یا لوزه‌ها
زخم‌هایی کمی برآمده با دلمه‌های پنیری شکل
قرمزی، سوزش یا دردی که ممکن است منجر به مشکلاتی در غذا خوردن یا قورت دادن غذا شود.
خونریزی اندک که ممکن است براثر خاراندن یا مالیدن زخم‌ها بروز کند.
ترک و قرمزی گوشه‌های دهان
احساس کرکی بودن دردهان
از دست دادن حس چشایی
قرمزی، خارش و درد در زیر دندان مصنوعی (استوماتیت یا ورم دهانی ناشی از دندان مصنوعی)
در موارد بسیار شدید، که معمولاً به سرطان یا ضعف دستگاه ایمنی ناشی از بیماری ایدز مربوط است، زخم‌ها ممکن است تا مری گسترده شوند لوله‌ی عضلانی و بلندی که از پشت دهان به شکم کشیده میشود (کاندیدیاز مری). در صورت بروز این مشکل ممکن است دچار مشکلاتی در هضم غذا شوید و نیز درد یا احساسی که گویی غذا در گلویتان گیرکرده است.
علت بیماری
به دلیل از بین رفتن باکتری‌های مفید موجود در دهان ایجاد میشود و با این وضع قارچ‌های کاندیدای موجود در دهان رشد بیش از حد پیدا میکنند و بصورت برفک در دهان دیده میشوند.
اکثراً توسط قارچ کاندیداآلبیکانس و گاه توسط قارچ‌های کاندیدا گلابراتا و کاندیدا تروپیکالیس ایجاد میشود. اما در بزرگسالان، عامل این بیماری مخمر کاندیدا آلبیکانس است.
برفک دهان در انسان‌های سالم نیز ممکن است رخ دهد، اما در بزرگسالان اکثراً عوامل زیر زمینه‌ساز بیماری هستند:
استرس: استرس شدید و طولانی در بدن باعث آزاد شدن هورمون کورتیزول میشود. این هورمون با کاهش ایمنی بدن و افزایش قند خون، میتواند موجب ایجاد برفک دهان شود.
کسانی که در دوره‌ای از آنتی بیوتیک یا دهانشویه‌های ضد باکتری استفاده کرده‌اند.
به عنوان عفونت فرصت طلب در بیماران دچار ضعف ایمنی مانند ایدز
کسانی که دیابت دارند.
کسانی که از دندان مصنوعی استفاده میکنند.
زنان باردار.
کسانیکه دچار نقص در هضم غذا هستند.
بیشتر بیماران بدون علامت هستند ولی ممکن است هنگام غذا خوردن درد داشته باشند یا در آغاز ابتلا از طعم بد دهان گله داشته باشند.
پاپیلای سطح پشتی زبان محل ابتدایی توده شدن این ارگانیسم در حفره دهان ناقلان سالم دارای دندان است.
عوارض بیماری
در افرادی که دارای سیستم ایمنی سالم هستند، برفک دهانی به ندرت عوارضی ایجاد می‌کند. در موارد شدید، این بیماری ممکن است به مری گسترش یابد.
اگر سیستم ایمنی بدن شما ضعیف شده باشد، احتمال بروز عوارض ناشی از برفک دهان بیشتر است. قارچ عامل برفک، بدون درمان مناسب ممکن است وارد جریان خون شده و به قلب، مغز، چشم یا سایر اعضای بدن گسترش یابد. این وضعیت به نام کاندیدیازیس تهاجمی یا سیستمیک “Systemic” شناخته میشود.
کاندیدیازیس سیستمیک میتواند باعث ایجاد مشکلاتی در اندام‌های تحت تأثیر آن شود. همچنین این شرایط میتواند یک وضعیت بالقوه تهدید کننده زندگی شناخته باشد که به آن شوک سپتیک “septic shock” می‌گویند.
تشخیص بیماری
اولین و مشخص ترین شیوه تشخیص برفک دهانی بررسی علائم آن توسط فرد یا پزشک می باشد. معمولا پزشک با مشاهده و معاینه وضعیت دهان فرد، کاندیدیازیس دهانی را به آسانی تشخیص می دهد. با این حال در بعضی موارد برای تشخیص دقیق و بررسی شرایط و شدت بیماری، نیاز به نمونه برداری می باشد. در این نمونه گیری پزشک برای انجام بیوپسی از برجستگی دهان با تراشیدن نمونه مورد نظر خود را بر می دارد تا در آزمایشگاه وجود کاندیدیازیس در آن تایید شود.
در مواردی که احتمال ابتلای مری به برفک دهانی وجود دارد، پزشک برای دریافت اطلاعات بیشتر و تشخیص نهایی از آندوسکوپی استفاده می کند که در این روش لوله نازک همراه با دوربین از طریق دهان وارد مری می شود و وضعیت به صورت کامل بررسی می گردد.
درمان بیماری
درمان برفک دهانی بیشتر توسط مصرف دارو صورت می گیرد و پزشک با توجه به دلایل ایجاد آن و وضعیت بدنی فرد یک یا چند مورد از داروهای زیر را تجویز می کند :
تجویز فلوکونازول به عنوان یک داروی ضد قارچ خوراکی
قرص کلوتریمازول لوزی شکل که به عنوان داروی ضد قارچ استفاده می شود.
تجویز ایتراکونازول برای افرادی که با سایر درمان های برفک دهانی بهبود پیدا نکرده اند. این داروی ضد قارچ همچنین برای رفع برفک دهانی افراد مبتلا به HIV نیز تجویز می گردد.
استفاده از دهانشویه ضد قارچ نایساتین که عفونت سطحی را از بین می برد. برای دریافت نتیجه بهتر، باید مقدار مشخصی از این دهانشویه درون دهان خود یا کودک بچرخانید.
تجویز آمفوتریسین بی برای مواردی که برفک دهانی بسیار شدید است، استفاده می شود.
طول درمان کاندیدیازیس دهانی معمولا کمتر از دو هفته است و باید به صورت دقیق و درست تمام موارد تجویز شده توسط دکتر را مصرف کنید. با این حال امکان بازگشت بیماری در برخی موارد بعد از درمان نیز وجود دارد.
احتمال تکرار برفک دهانی برای نوزادان در سال اول زندگی، وجود دارد و نباید دچار اضطراب و دلهره شد.
پیشگیری بیماری
مصرف دهانشویه کلره گزیدین بدون الکل بطور روزانه که یک دهانشویه آنتی‌سپتیک است که به عنوان یک داروی موضعی ضد باکتری و قارچی کاندیدا معرفی شده‌است میتواند پیشگیری کننده از برفک دهان باشد.
