به گزارش بانک پزشکان به نقل از روزنامه همشهری، آمار ابتلا به بیماری ویروسی تب کریمه کنگو (CCHF) در کشور در حال افزایش است. موارد ابتلا تا ظهر دیروز به ۱۸نفر رسیده و یک بیمار هم در شادگان خوزستان جان خود را بر اثر ابتلا به این بیماری از دست داده است.
آمار ابتلا به بیماری ویروسی تب کریمه کنگو (CCHF) در کشور در حال افزایش است. موارد ابتلا تا ظهر دیروز به ۱۸نفر رسیده و یک بیمار هم در شادگان خوزستان جان خود را بر اثر ابتلا به این بیماری از دست داده است.
بیماری‌ای که البته جدید نیست و از سال ۱۳۷۸در ایران به‌عنوان یکی از بیماری‌های قابل انتقال از دام شناسایی شده است. طی ۲۳سال گذشته هم جان ۲۰۹بیمار را گرفته اما با وجود قابلیت انتقال بالا از انسان به انسان با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و واکسیناسیون دام‌ها به راحتی قابل پیشگیری است. این در حالی است که به‌گفته رئیس سازمان دامپزشکی ایران «با وجود قیمت واکسن و داروی دام‌های گران، دامدار تمایلی به خرید آن ندارد و این مسئله باعث شیوع بیماری می‌شود و احتمال افزایش موارد ابتلا به این بیماری هم وجود دارد.»
سازمان جهانی بهداشت هم نسبت به شیوع CCHF، هشدار صادر کرده است. براساس اعلام این سازمان در کشور عراق ۲۱۲مورد بیماری مشکوک به تب کریمه شناسایی شده که ۹۷مورد از نظر آزمایشگاهی تأیید و ۲۷نفر هم فوت کرده‌اند. به همین دلیل بیماری در شرایط کاملا جدی قرار دارد. نکته‌ای که بهزاد امیری، رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در وزارت بهداشت هم آن را تأیید می‌کند می‌گوید: «گروه سنی جوان، میانسال و افراد شاغل در حیطه دام، دامداری، قصابی و کشتارگاه، بیشترین جمعیت در معرض خطر این بیماری هستند و با وجود روند افزایشی ابتلا این بیماری اکنون در شرایط جدی قرار دارد.»
در حال حاضر برای بیماری تب کریمه کنگو واکسن ایمن و موثری در دنیا ساخته نشده و اظهارات رئیس سازمان دامپزشکی مربوط به سایر بیماری‌های دامی از جمله تب مالت و سیاه زخم است. کاهش رغبت دامداران به واکسیناسیون دام‌ها به‌دلیل هزینه‌بر بودن خرید واکسن به‌عنوان یکی از دلایل مهم شیوع دوباره این بیماری‌ها مطرح می‌شود اما تعدادی از واکسن‌های مورد نیاز دام‌ها ازجمله تب برفکی، آبله، شاربن و لمپی‌اسکین یا طاعون نشخوارکنندگان (PPR) به‌صورت رایگان از سوی سازمان دامپزشکی کشور تامین و تزریق می‌شود.
هر چند که آمار بیماری‌های دامی بالاست و دامداران مجبور به خرید دیگر واکسن‌ها از بازار آزاد هستند. بررسی‌های همشهری هم نشان می‌دهد که قیمت پایه هر واکسن در بازار آزاد حدود ۱۰۰هزار تومان است و دامداران به‌دلیل افزایش هزینه‌های تولید، تن به خرید این واکسن‌ها نمی‌دهند. مشکل دیگر هم اینجاست که به تأکید مسئولان برخی شبکه‌های دامپزشکی کشور، خود دامداران هم در برخی موارد همکاری لازم برای تزریق واکسن‌های رایگان را ندارند. اتفاقی که می‌تواند منجر به افزایش بیماری قابل انتقال از دام به انسان شود.
دلیل بی‌رغبتی دامداران به واکسیناسیون
منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور کاهش تمایل دامداران به واکسیناسیون دام‌هایشان را تأیید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «واکسیناسیون با خرید واکسن از بازار آزاد برای دامداران از نظر اقتصادی صرفه ندارد. با وجود اینکه بخشی از واکسیناسیون از سوی سازمان دامپزشکی به‌صورت رایگان انجام می‌شود اما دامداران مجبور هستند که بخشی از واکسن‌ها را خودشان تهیه کنند و این مسئله باعث کاهش رغبت آنها به خرید واکسن شده است.
البته نه‌تنها واکسیناسیون که خشکسالی، کم‌آبی و ضعیف شدن دام هم منجر به کاهش ایمنی دام‌ها می‌شود و این عوامل به‌ویژه در فصل گرما بیماری‌ها را افزایش می‌دهند.» به‌گفته پوریان هزینه‌های تولید دام در بخش نهاده‌ها و هزینه‌های جانبی هم سرسام‌آور شده است: « اکنون دامداران به‌دلیل گران بودن نهاده، نبود بازار مناسب، نقدینگی و صادرات شرایط سختی دارند.
این طبیعی است که نگهداری و بالا بردن ایمنی و سلامت دام‌ها به‌دلیل سرسام‌آور بودن قیمت‌ها برایشان اهمیت چندانی نداشته باشد. واکسیناسیون کامل یک گله ۲هزار راسی با هزینه تقریبی ۱۰۰هزار تومان برای هر واکسن مبلغ قابل توجهی به دامدار تحمیل می‌کند. زمانی که آنها نقدینگی ندارند قطعا نمی‌توانند واکسن و داروی مورد نیاز دامش را خریداری کند.»
این مسئول به تعداد قابل توجه بیماری‌های دامی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بخش زیادی از واکسن و داروی مورد نیاز دام‌ها باید از سوی خود دامدار تامین شود. حتی با وجود تامین واکسن و دارو هم، به‌دلیل هزینه نگهداری گله و عواملی ازجمله خشکسالی، بی‌آبی، فقدان مرتع سبز، سلامت دام باز هم کاهش پیدا می‌کند.
دامداران پس از آزادسازی یارانه‌ها دیگر حمایتی نداشته و مجبور به تامین مایحتاج مورد نیاز خود هستند. به همین دلیل اگر فعالیت‌های بازرگانی برای دامداران آزاد و ممنوعیت صادرات برطرف شود تا حدودی می‌تواند در تامین نقدینگی به آنها کمک کند که منجر به تامین دام باکیفیت و سالم چه برای داخل و چه در بخش صادرات خواهد بود.»
تب کریمه کنگو، مشابه کووید۱۹
مبارزه با انواع بیماری‌های دامی به‌ویژه کنه یکی از اقدامات ویژه سازمان دامپزشکی کشور است چرا که عوامل بیماری‌زایی در دام قابل انتقال به انسان هم هستند. این نکته‌ای است که سیدمحمد آقامیری، رئیس سازمان دامپزشکی ایران به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این‌باره اقداماتی ازجمله سمپاشی، حمام‌های ضدکنه، واکسیناسیون و دارو انجام می‌شود اما درباره واکسن‌ها مشکلی که وجود دارد این است که تعدادی از آنها رایگان نیستند و دامداران باید آنها را به‌صورت آزاد خریداری کنند. این نکته بسیار مهمی است که واکسن یا دارو با چه قیمتی به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد، چرا که اگر قیمت دارو یا واکسن بیش از حد باشد، دامدار آن را خریداری نمی‌کند و با شیوع بیماری مشکلات سلامت کشور بیشتر می‌شود.»
این مسئول معتقد است که بهترین اقدام، در حوزه پیشگیری توجه به سلامت دام است: «یکی از اقدامات جدید در سازمان دامپزشکی نظارت‌های PMS (نظارت پس از عرضه) است که با بررسی ماده مؤثره داروهایی موجود در بازار اثرگذاری آنها را سنجش می‌کند.» آقامیری با اشاره به شیوع دوباره تب کریمه کنگو در کشور به خرید گوشت از مراکز تحت نظارت سازمان دامپزشکی تأکید می‌کند و می‌گوید: «مردم نباید از کنار جاده‌ها و مراکز غیرمجاز، گوشت خریداری کنند. تا همین چند روز گذشته ۱۳نفر به این بیماری مبتلا شدند و یک نفر هم در شادگان اهواز جانش را از دست داد.
آمار این بیمای در حال افزایش است. البته حتی یک نفر مبتلا هم در این‌باره اهمیت دارد چرا که بیماری به راحتی قابل پیشگیری است.» این مسئول با بیان اینکه شناسایی گوشت آلوده از سالم به راحتی ممکن نیست ادامه می‌دهد: «گوسفند ذبح شده هیچ علائمی از ابتلا به تب کریمه کنگو ندارد. زمانی که کنه به دام می‌چسبد، دام را آلوده می‌کند و آلودگی می‌تواند از یک دام به دام دیگر منتقل شود. همچنین در هنگام ذبح از طریق ترشحات و خون دام به بدن انسان منتقل شود. اما نکته مهم اینجاست که این بیماری قابلیت زیادی برای انتقال از انسان به انسان دارد و مشابه کووید-۱۹عمل می‌کند.
گاهی اوقات کافی است که یک ویروس بیماری‌زا از دام به انسان منتقل شود و در انتقال گسترده انسانی با شیوع آن مواجه شویم.» رئیس سازمان دامپزشکی با بیان اینکه در اکثر حیوانات یک بیماری قابل انتقال به انسان وجود دارد و به همین دلیل در حوزه دامپزشکی به‌دنبال قیچی کردن چرخه‌های انتقال بیماری‌ها هستیم، تأکید می‌کند: «مردم با یک پیشگیری ساده می‌توانند مانع از انتقال تب کریمه کنگو شوند، به‌گونه‌ای که گوشت ذبح شده را ۲۴ساعت در یخچال نگهداری کنند یا به‌شدت از مصرف جگر خام پرهیز کنند. گوشت و جگر باید کاملا مغزپخت و سپس مصرف شود.»
شیوع گسترده بیماری در همسایگی ایران
روند افزایشی تب کریمه کنگو (CCHF) در همسایگی ایران یعنی کشور عراق و افزایش آمارها به ۱۸بیمار در داخل کشور باعث شده این بیماری در مقطع کنونی بسیار جدی درنظر گرفته شود. این نکته‌ای است که بهزاد امیری، رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در وزارت بهداشت به آن اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «براساس سازمان جهانی بهداشت، در کشور عراق تاکنون ۲۱۲مورد بیماری مشکوک به تب کریمه شناسایی شده‌اند که ۹۷مورد از نظر آزمایشگاهی تأیید شده است.
آنها ۲۷مورد فوتی را هم گزارش کرده‌اند. در ایران هم از ابتدای امسال تاکنون ۱۸مورد بیمار قطعی شناسایی و یک مورد فوتی هم ثبت شده است.» به‌گفته امیری این بیماری بیشتر در گروه سنی جوان و میانسال و در جمعیت مولد کشور دیده می‌شود و افراد شاغل در حیطه دام، دامداری، قصابی و کشتارگاه، بیشترین جمعیت در معرض خطر این بیماری هستند: «از ابتدای شناسایی نخستین مورد ابتلا به بیماری تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو در ایران (سال ۱۳۷۸) تاکنون ۱۶۱۴مورد بیمار مبتلا در کشور شناسایی و ثبت شده و ۲۰۹نفر (۱۳درصد) به‌علت ابتلا به این بیماری در کشور فوت کرده‌اند.»
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات درباره اینکه آیا کاهش واکسیناسیون دام‌ها می‌تواند منجر به افزایش انتقال این بیماری و سایر بیماری‌های قابل انتقال به انسان شود هم بیان می‌کند: «واکسیناسیون دام به‌منظور جلوگیری از انتقال و شیوع این بیماری‌ها ضرورت دارد. به جز تب کریمه کنگو، ۲ بیماری دیگر وجود دارد که به‌دلیل انجام نشدن واکسیناسیون می‌توانند به انسان منتقل شوند. تب مالت انسانی که کاملا مرتبط با تب مالت در حیوانات است.
البته انتقال انسان به انسان این بیماری نادر و تقریبا در تمامی موارد انتقال از دام به انسان صورت می‌گیرد. اما طبق استراتژی سازمان جهانی بهداشت برای کنترل این بیماری باید دام‌های واجد شرایط واکسینه شوند و موارد بیماری در این دام‌ها به سرعت شناسایی و به کشتارگاه ارسال شود.» سیاه‌زخم هم بیماری دیگری است که به‌گفته امیری می‌توان با واکسیناسیون مانع از انتقال آن به انسان شد: «این بیماری به‌دلیل کمبود واکسیناسیون، پوشش کامل از سوی سازمان دامپزشکی ندارد و می‌تواند به‌عنوان مخاطره‌ای برای سلامت انسان مطرح باشد.
البته شیوع این بیماری زیاد نیست اما ابتلا به آن می‌تواند خطرناک باشد. سیاه‌زخم در ۳ نوع، پوستی، گوارشی و تنفسی بروز می‌کند. عمده مواردی که در طول سال شناسایی می‌شود، سیاه‌زخم پوستی است که معمولا مخاطره‌ای ایجاد نمی‌کند و درمان‌پذیر است. اما سیاه‌زخم گوارشی و تنفسی می‌تواند خطرات جانی برای بیمار داشته باشد.»
ضرورت‌های اطلاع‌رسانی درباره بیماری‌های دامی
بهزاد امیری، رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در وزارت بهداشت با تأکید بر اینکه آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم و دامداران درباره چگونگی راه‌های انتقال بیماری از دام‌ها و پیشگیری از آن اهمیت دارد، درباره بیماری تب کریمه کنگو و علائم آن می‌گوید: « CCHF بیماری ویروسی است که از طریق گزش کنه هیالوما به دام منتقل می‌شود.
دام طی مدت ۲ هفته ناقل ویروس خواهد بود و ممکن است علامتی بروز ندهد. چنانچه طی این مدت، دام از سوی انسان بدون استفاده از وسائل حفاظت فردی و رعایت نکات بهداشتی ذبح شود انسان در معرض خون و ترشحات دام آلوده قرار می‌گیرد و به این طریق احتمال انتقال بیماری به انسان وجود دارد.» امیری با بیان اینکه انتقال بیماری به انسان از طریق گزش مستقیم کنه آلوده، تماس با ترشحات، خون و بافت بدن حیوان آلوده یا بدن انسان آلوده صورت می‌گیرد، تأکید می‌کند: «علائم بالینی در مبتلایان به این بیماری طیف وسیعی دارد و می‌تواند بدون علامت تا علائم بسیار شدید و تهدیدکننده حیات بروز کند.
بیمار در فاز اولیه دچار تب ناگهانی، لرز، سردرد، درد عضلانی، درد عضلات شکم و کمر، گیجی، حالت تهوع، استفراغ و پرخونی مخاط می‌شوند. در فاز حاد هم فرد دچار خونریزی زیرپوستی، کبودی بدن، خونریزی داخل ملتحمه چشم، خونریزی مخاط، خونریزی از مجاری بدن و در نهایت درگیری چندین ارگان بدن همچون سیستم گوارشی، ادراری و تنفسی می‌شود که در این صورت ممکن است منجر به مرگ بیمار شود.»
این مسئول همچنین درباره شیوع دیگر بیماری قابل انتقال از حیوان به انسان یعنی آبله میمونی هم توضیح می‌دهد: «تاکنون هیچ مورد محتمل یا قطعی ابتلا به آبله میمونی در کشور گزارش نشده و اینکه این بیماری به مانند کووید- ۱۹همه‌گیر شود، پیش‌بینی نمی‌شود. زیرا نوع انتقال و سرایت آن متفاوت است؛ اما اینکه در نقاط محدودی و در بین یک عده خاص باعث ایجاد همه‌گیری شود، احتمال دارد.»
توصیه‌های بهداشتی برای کنترل بیماری تب کریمه کنگو
در مناطقی که میزان بروز بیماری بیشتر است، با پوشیدن لباس‌های بلند و پوشیده یا اسپری دورکننده حشرات از گزش کنه‌ها جلوگیری کنید. در مناطقی که میزان کنه‌ها بیشتر است، سمپاشی دام‌ها، آغل‌ها و مناطق نگهداری انجام شود. نباید کنه‌ها را با دست له کرد و از نزدیک شدن به لاشه دامی که در اثر بیماری مشکوک از بین رفته پرهیز کنید
از خرید گوشت‌هایی که خارج از نظارت شبکه سازمان دامپزشکی ذبح و عرضه می‌شوند، خصوصا کنار جاده‌ها و معابر خودداری کنید. دام زنده را از میادین عرضه مجاز دام خریداری کنید، چراکه این مراکز تحت نظر سازمان دامپزشکی است
به هیچ عنوان دام را در منازل و معابر عمومی ذبح نکنید، چراکه خونابه‌های جاری می‌تواند منجر به آلودگی محیط و افزایش بروز و شیوع بیماری‌های منتقله از دام به انسان می‌شود
ذبح دام در کشتارگاه‌ها انجام شود. در تمامی کشتارگاه‌های مجاز دام، دامپزشکان حضور دارند و دام را قبل و بعد از ذبح بررسی و معاینه می‌کنند. برخی از انواع بیماری در دام‌ها علائم ظاهری مشخصی ندارند و فقط دامپزشکان و کارشناسان بهداشتی قادر به تشخیص آن هستند
استفاده از وسایل محافظت‌کننده مانند دستکش، چکمه و لباس مناسب برای افرادی که به ذبح دام مشغول هستند ضروری است و ابزار مورد استفاده را بعد از ذبح، ضدعفونی کنید. خونابه‌ها هم باید از طریق بهداشتی دفع شود
گوشت دام ذبح شده را به‌مدت ۲۴ساعت در دمای ۴درجه سانتی‌گراد در یخچال نگهداری کنید تا اگر ویروسی در گوشت وجود دارد از بین برود. توصیه می‌شود جگر و سایر امعا و احشای دام را پس از ۴۸ساعت نگهداری در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد، مصرف کنید و جگر را به‌صورت خام نخورید
