در طول زندگی یک فرد، وقایعی، رخ می‌دهند که از اهمیت خاصی برخوردارند و بعنوان نقاط عطفی در زندگی از آنها یاد می‌شود. یکی از این وقایع بلوغ است. از نظر لغوی، بلوغ یعنی کامل شدن و به حد کمال رسیدن. بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله کودکی به بزرگسالی و زمان کسب قدرت باروری است. در این دوره تغییرات دینامیک در مغز و غدد بدن باعث تغییرات جسمانی، روانی و رفتاری می‌شود.
آنچه در مورد بلوغ باید بدانیم
به گزارش بانک پزشکان به نقل از مدیکال نیوز تودی ،بلوغ مرحله ای کلیدی در انتقال از کودکی به بزرگسالی است. این یک بخش طبیعی از رشد است و تجربه هر فرد از آن منحصر به فرد است.
بلوغ می تواند یک دوران چالش برانگیز و گیج کننده باشد. دانستن اینکه چه چیزی باید انتظار داشته باشید و چرا این تغییرات اتفاق می‌افتد، می‌تواند به فرد کمک کند که با پشت سر گذاشتن آن، کنترل بیشتری داشته باشد.
این مرحله از زندگی شامل بسیاری از تغییرات جسمی و روانی است که ناشی از تغییرات در سطوح هورمونی است.
بلوغ معمولا بین ۸ تا ۱۴ سالگی شروع می شود . در زنان زودتر از مردان اتفاق می افتد.
این مقاله مروری بر بلوغ می‌دهد، از جمله اینکه چه تغییراتی باید انتظار داشت، چه زمانی رخ می‌دهند و چرا
بلوغ چیست؟
در دوران بلوغ، بدن دچار تغییرات درونی و بیرونی زیادی می شود. از جمله، این زمانی است که شخص:
- به قد و نسبت بدن بزرگسالان خود می رسد
- ویژگی های جنسی خارجی را ایجاد می کند
- قادر به تولید مثل می شود
- تغییرات جسمی و روانی دوران بلوغ به آرامی در طول زمان اتفاق می افتد. آنها معمولاً بین ۸ تا ۱۳ سالگی در زنان و ۹ تا ۱۴ سالگی در مردان شروع می شوند.
- بلوغ در تمام سالهای نوجوانی ادامه دارد. ممکن است یک فرد تا زمانی که همه تغییرات رخ دهد ۲۰ ساله باشد.
در دوران بلوغ چه اتفاقی می افتد؟
بلوغ زمانی شروع می‌شود که ناحیه‌ای از مغز به نام هیپوتالاموس به بقیه بدن سیگنال می‌دهد که زمان آن رسیده است که ویژگیهای بزرگسالی ایجاد شود.
این سیگنال‌ها را از طریق هورمون‌ها ارسال می‌کند که باعث می‌شود اندامهای تولید مثل – تخمدان‌ها در زنان و بیضه‌ها در مردان – طیفی از هورمون‌های دیگر را تولید کنند.
این هورمون ها باعث رشد و تغییرات در قسمت های مختلف بدن می شوند، از جمله:
- اندام های تولید مثل خارجی
- بافت سینه
- پوست
- ماهیچه ها
- استخوان ها
- مو
- مغز
- پوست چرب می شود و بدن عرق بیشتری تولید می کند. بسیاری از افراد به نوعی آکنه مبتلا می شوند . برخی افراد شروع به استفاده از دئودورانت می کنند.
تغییرات هورمونی نیز بر احساسات و افکار فرد تأثیر می گذارد. بلوغ معمولاً دارای اثرات روانی زیر است:
- احساسات تشدید شده
- تغییر مکرر احساسات
- شروع افکار و تمایلات جنسی
- شروع جذابیت های جنسی و عاشقانه برای دیگران
در دوران بلوغ، بسیاری از افراد شروع به کشف تمایلات جنسی خود می کنند و شروع به کشف این می کنند که آیا همجنس گرا هستند، دوجنسه، دگرجنس گرا هستند یا هویت دیگری دارند. این کاملا طبیعی است و تجربه هر فرد متفاوت است.
همه احساس جذابیت برای دیگران نخواهند داشت و این هم جای نگرانی نیست. افرادی که تمایل جنسی ندارند ممکن است خود را غیرجنسی معرفی کنند .
در دوران بلوغ، برخی از افراد متوجه می شوند که هویت جنسی آنها – چقدر احساس می کنند دختر، پسر یا هیچ کدام نیستند – با بدن آنها مطابقت ندارد. اگر این اتفاق بیفتد، تغییرات فیزیکی دوران بلوغ می تواند باعث ناراحتی عاطفی شود که به نام نارسایی جنسیتی شناخته می شود .
تغییرات هورمونی
بسیاری از تغییراتی که در دوران بلوغ رخ می دهد به تغییر سطح هورمون مربوط می شود. برخی از هورمون های اصلی مرتبط با بلوغ عبارتند از:
تستوسترون این یک هورمون جنسی اولیه در مردان است و باعث ایجاد ویژگی های مردانه مانند صدای عمیق تر، موهای صورت و رشد ماهیچه ها می شود. تستوسترون نیز نقشی در رشد زنان دارد، به میزان کمتری نسبت به مردان.
دی هیدروتستوسترون این هورمون که DHT نام دارد از تستوسترون قدرتمندتر است و در دوران بلوغ به مقدار بسیار بالاتری وجود دارد. شروع بلوغ در مردان است و همچنین ممکن است به شروع بلوغ در زنان کمک کند.
استروژن این یک هورمون جنسی اولیه در زنان است. باعث رشد بافت رحم و سینه می شود.
هورمون رشد. سطح این در دوران بلوغ افزایش می یابد و باعث جهش رشد در استخوان ها و ماهیچه ها و افزایش سریع قد می شود. افزایش آهسته قد، کمتر از ۲ اینچ در سال، ممکن است نشانه کمبود هورمون باشد.
استرادیول. این در مردان و زنان وجود دارد. در زنان، سطح استرادیول زودتر افزایش می یابد و پس از بلوغ بالاتر باقی می ماند.
بلوغ در زنان
یکی از اولین نشانه های بلوغ در زنان، جوانه سینه، مقدار کمی بافت سفت زیر نوک سینه است.
پریودها معمولاً حدود ۲ سال پس از رشد سینه شروع می شوند – به طور متوسط در سن ۱۲.۵ سالگی. همراه با قاعدگی، افراد ممکن است علائم سندرم پیش از قاعدگی ، معروف به PMS را تجربه کنند.
به دلیل تغییرات طبیعی در سطوح هورمونی در طول چرخه قاعدگی، احساسات ممکن است در طول دوره پریود نوسان بیشتری داشته باشند.
سایر علائم بلوغ شامل شروع ترشحات واژن ، بوی بدن و رشد مو در ناحیه شرمگاهی، زیر بازوها و روی پاها است.
اغلب، باسن پهن می شود، کمر به نسبت کوچکتر می شود و چربی اضافی در اطراف شکم و باسن ایجاد می شود. اما همه بدن‌ها در این زمان به طور متفاوتی رشد می‌کنند و هیچ «طبیعی» وجود ندارد. هر فردی اندازه و شکل منحصر به فرد خود را توسعه می دهد.
بلوغ در مردان
در مردان، اولین نشانه های بلوغ رشد بیضه ها و سپس آلت تناسلی است. پوستی که بیضه ها را احاطه کرده است، به نام کیسه بیضه نازک تر و قرمزتر می شود.
موهای بدن شروع به رشد می کنند، به طور معمول روی صورت، سینه، زیر بغل، پشت و ناحیه شرمگاهی. برخی از افراد شروع به اصلاح می کنند و این می تواند باعث ایجاد بثورات بخصوص در پوست های حساس شود. استفاده از فوم یا ژل اصلاح می تواند کمک کننده باشد و استفاده از تیغ برقی می تواند خطر بریدگی را کاهش دهد.
در همین حال، با رشد جعبه صوتی یا حنجره، صدا شروع به پایین‌تر و عمیق‌تر شدن می‌کند. ممکن است گاهی صدای یک نفر ترک بخورد. این طبیعی است و با گذشت زمان از بین می رود. سیب آدم، که برآمدگی قابل مشاهده در گلو است، ممکن است بزرگتر شود.
برخی از مردان نیز در دوران بلوغ ورم اطراف نوک پستان خود را تجربه می کنند. این معمولا از بین می رود. در حدود نیمی از مردان، ممکن است چند ماه یا چند سال طول بکشد .
قفسه سینه و شانه ها پهن تر می شوند و بیشتر افراد جهش رشد دارند. مقدار کل چربی بدن معمولاً با رشد ماهیچه ها شروع به کاهش می کند.
یک فرد ممکن است شروع به نعوظ غیر ارادی و رویاهای خیس یا انزال در هنگام خواب کند. آنها ممکن است با ورقه های مرطوب از خواب بیدار شوند. این می تواند به طور خودکار اتفاق بیفتد و لزوماً نتیجه رویاهای جنسی یا لمس آلت تناسلی نیست، اگرچه اینها نیز طبیعی هستند.
بلوغ و تفاوت در رشد جنسی
Intersex یک اصطلاح چتر برای تفاوت در رشد جنسی (DSD) است. این می تواند شامل تفاوت در اندام تناسلی، هورمون ها، کروموزوم ها یا آناتومی داخلی باشد.
اشکال مختلفی از DSD وجود دارد و افراد مختلف می توانند تجربیات بسیار متفاوتی در دوران بلوغ داشته باشند. انجمن اینترسکس آمریکای شمالی اشاره می کند که برخی از افراد تا زمان شروع بلوغ از این تفاوت ها اطلاعی ندارند.
برخی از افراد تمام تغییرات معمول و مورد انتظار بلوغ را تجربه نمی کنند. به عنوان مثال، برخی دیگر ممکن است دیرتر از حد معمول بلوغ را پشت سر بگذارند، یا ممکن است ویژگی هایی داشته باشند که با هویت جنسی آنها همخوانی نداشته باشد.
برخی از افراد تصمیم می گیرند به بدن خود کمک کنند تا با جنسیت خود مطابقت داشته باشد. این ممکن است شامل مصرف هورمون ها یا انجام عمل جراحی، در میان گزینه های دیگر باشد. دیگران تصمیم می گیرند این کار را نکنند. هیچ جواب درست و غلطی وجود ندارد.
DSD Teens یک منبع آنلاین برای جوانان مبتلا به DSD است. این اطلاعات در مورد تغییراتی که در دوران بلوغ رخ می دهد، در داخل و خارج از بدن و مغز ارائه می دهد.
این وب‌سایت شامل بخش بلوغ شما است که به تغییراتی می‌پردازد که افراد ممکن است بر اساس شرایط مختلفی که بر رشد جنسی تأثیر می‌گذارند، انتظار داشته باشند، از جمله سندرم عدم حساسیت به آندروژن، دیسژنزی غدد جنسی، هیپرپلازی مادرزادی آدرنال و سایر DSD.
گروه‌هایی مانند InterACT ، مدافعان جوانان اینترسکس، مقصدهای خوبی برای پشتیبانی، منابع و جامعه هستند.
بلوغ زودرس
بلوغ زودرس تقریباً ۱ تا ۲ درصد از کودکان را در ایالات متحده تحت تأثیر قرار می دهد. این زمانی است که بلوغ در زنان کمتر از ۸ سال یا مردان کمتر از ۹ سال شروع می شود.
در بیشتر موارد ، بلوغ زودرس مشکلی ندارد و نیازی به درمان دارویی ندارد. آنچه کارشناسان رشد و تکامل طبیعی را در نظر می گیرند بسیار متفاوت است و می تواند به عواملی مانند ژن، محیط، رژیم غذایی و وزن فرد بستگی داشته باشد.
علائم رایج بلوغ زودرس، ظاهر شدن موهای ناحیه تناسلی و بوی بد بدن است. یک زن ممکن است رشد اولیه سینه داشته باشد، اما این اغلب بافت چربی است و ممکن است منجر به رشد پیشرونده نشود.
در برخی موارد، بلوغ زودرس می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل سلامتی باشد، مانند یک بیماری ژنتیکی، یک وضعیت هورمونی، یک ناهنجاری مغزی، یا مشکل در بیضه‌ها، تخمدان‌ها یا غده فوق کلیوی.
برای رفع این مشکل، پزشک ممکن است درمان‌هایی را برای متوقف کردن موقت اثرات هورمون‌های درگیر توصیه کند، به‌ویژه اگر عدم تعادل هورمونی زمینه‌ای می‌تواند مشکلاتی مانند استخوان‌های ضعیف یا عدم رشد را در آینده ایجاد کند.
در همین حال، تحقیقات نشان می دهد که در حال حاضر بلوغ زودتر از نسل های قبلی شروع می شود.
به عنوان مثال، الفمطالعه ۲۰۱۸منبع مورد اعتمادگزارش شده است که زنان به طور متوسط در سن ۱۳ سالگی پریود می شوند که ۳.۶ ماه زودتر از والدین زن آنها است. این می تواند به سردرگمی در مورد زمان های معمول بلوغ اضافه کند.
بلوغ دیررس
در زنان، بلوغ دیررس به رشد سینه‌ها اشاره دارد که در سن ۱۳ سالگی شروع نمی‌شود یا قاعدگی‌ها در سن ۱۶ سالگی شروع نمی‌شود. در مردان، به بزرگ شدن بیضه‌ها اشاره دارد که تا سن ۱۴ سالگی شروع نشده است.
بلوغ دیررس معمولاً دلیلی برای نگرانی نیست. در مواردی که کارشناسان رشد و تکامل طبیعی را در نظر می گیرند، تنوع زیادی وجود دارد و ژن ها، محیط، رژیم غذایی و وزن فرد همگی می توانند نقش داشته باشند.
گاهی اوقات، داشتن تغذیه ناکافی یا یک بیماری طولانی مدت در اوایل زندگی می تواند بلوغ را به تاخیر بیندازد. تمرینات بدنی شدید مانند ژیمناستیک در سنین پایین می تواند همین تاثیر را داشته باشد.
اکثر افراد مبتلا به بلوغ تاخیری هنوز مراحل معمولی را پشت سر می گذارند، درست دیرتر از بسیاری از همسالان خود.
در برخی موارد، تاخیر در بلوغ می تواند نشان دهنده یک وضعیت سلامتی باشد. اندام های جنسی ممکن است هورمون های کمتری تولید کنند – وضعیتی به نام هیپوگنادیسم که می تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، اختلالات رشدی یا تومور در مغز باشد.
آزمایش خون می تواند هر گونه مشکل هورمونی را نشان دهد و ام آر آی یا اسکن اولتراسوند می تواند نشان دهد که آیا غدد درگیر به درستی کار می کنند یا خیر. درمان هورمونی اغلب می تواند کمک کند.
بلوغ می تواند از نظر جسمی، ذهنی و احساسی چالش برانگیز باشد. مهم است که به یاد داشته باشید که این تأثیر متفاوتی روی همه افراد دارد – هیچ راه “عادی” برای عبور از آن وجود ندارد.
صحبت با دوستان و بزرگسالان مورد اعتماد می تواند به افراد کمک کند تا در این دوره از زندگی حرکت کنند.
ثبات و تکوین شخصیت نوجوان در این دوره صورت می‌گیرد. بلوغ یک مرحله بحرانی است که درگذر از این دوره، زیربنای زندگی بزرگسالی فرد پی‌ریزی می‌شود و ممکن است بسیاری از مشکلات روانی، بیماری‌های عفونی، ازدواجهای ناموفق، حاملگی‌های زودرس و مخاطره‌آمیز، صدمات و مرگ میر و مادر و کودک و در نهایت مشکلات عدیده جسمی و روحی ریشه در این دوران داشته باشند
سن شروع بلوغ:
با توجه به ابعاد مختلف جسمی ، روانی و اجتماعی بلوغ سن شروع و مسائل خاص هریک ازآنها نیز دارای مشخصه خاص خود می باشد که قابل بررسی و پیگیری است که در زیر مورد بررسی قرارمی گیرد :
بلوغ جسمی :
از ۱۰ تا ۱۲ سالگی بلوغ جسمی آغاز می شود.
بلوغ روانی:
تقریباً ۲ تا ۴ سال بعداز بلوغ جسمی نیز بلوغ روانی بوجود می آید.
بلوغ اجتماعی:
دو سال بعداز بلوغ روانی هم بلوغ اجتماعی ایجاد می‌شود
حدود سنین ۹ تا ۱۰ سالگی، بین دختر و پسر از نظر جسمی بجز اختلاف در اندامهای جنسی، تفاوت زیادی وجود ندارد. اما با شروع بلوغ و کامل شدن آنها یک نوجوان پسر، شکل مردانه و یک نوجوان دختر شکل زنانه پیدا می‌کند.
عوامل تاثیر گذار در سن بلوغ : وراثت : وراثت یکی از عوامل مهم در سن شروع بلوغ می باشد است . محیط : انگیزاننده های محیطی ( نظیر ارتباطات اجتماعی ، رسانه های فرهنگی و تبلیغی ، تغذیه ، تماس با نور و … ) در شروع آن تاثیر دارند. سن شروع بلوغ در دو جنس دختر و پسر متفاوت است بطوریکه :
سن شروع بلوغ در پسرها : در پسرها تغییرات جسمی بلوغ ۲ سال دیرتر از دخترهاست. دامنه سن، شروع بلوغ در پسران ۱۰ تا ۱۴ سالگی است و طول مدت رشد در پسرها نیز طولانی تر از دختران بوده و قد پسرها نیز معمولاً بلندتر از دختران است .
سن شروع بلوغ در دختران : در دختران نیز سن شروع بلوغ از ۸ تا ۱۲ سالگی است
تغییرات جسمی دوران بلـوغ:بلوغ جزئی از فرایند رشد و نمو است و در این دوره از حیات انسانی، مجموعه‌ای از تغییرات جسمی و روانی در فر دیده می‌شوند. در این بخش فقط تغییرات جسمی بلوغ توضیح داده می‌شوند: بروز این تغییرات معمولاً با بروز نگرانیها و سئوالاتی در فرد شروع می شود از قبیل اینکه،
آیا من طبیعی هستم؟
چه اتفاقی دارد برای من می‌افتد؟ آیا گاهی این تغییرات در افراد دیگر هم اتفاق می افتد؟
لذا گاهی از چنین تغییرات جسمی و پاسخگوئی درست و مناسب به سوالات نوجوان ، باعث خواهد شد تا حد زیادی از نگرانیهایی که نوجوان در مورد تغییرات بدن خود دارد ، کاسته شود .
تغییرات جسمی پسران در دوران بلوغ :
تغییراتی که در دوران بلوغ یک پسر اتفاق می افتد به ترتیب عبارتند از:
- افزایش ناگهانی قد
- بزرگ شدن بیضه ها
- رویش موهای ضخیم و زبر در ناحیه شرمگاهی (زهار)
- احتلام و انزال (خروج منی از آلت تناسلی)
- افزایش ناگهانی قد و رشد اندامها ، رشد تنه ، رشد آلت تناسلی
- تغییر صدا (کلفت شدن)
- رویش موهای زیر بغل و افزایش مو در سرتاسر بدن
- فعال شدن غدد چربی و عرق موجود در پوست
- رویش مو در صورت
حال به توضیح هر کدام از موارد فوق می پردازیم :
رشد بیضه ها
بیضه ها غدد جنسی و تولید مثل مرد می باشند . این غدد سلول زایای مذکر (اسپرم ) و هورمون مردانه (تستوسترون) را تولید می کنند . تولید اسپرم از زمان بلوغ شروع تا آخر عمر ادامه دارد . بدین ترتیب یک مرد تا آخر عمر توانایی باروری دارد . شروع بلوغ پسران ، با بزرگ شدن قابل توجه بیضه های آنها مشخص می شود بطوری که در عرض سه سال حجم آنها تا ۸ برابر افزایش می یابد . این رشد از سن ۱۰ تا ۱۳/۵ سالگی شروع می شود . بطور طبیعی بیضه سمت راست کمی بالاتر از بیضه سمت چپ می باشد .ممکن است بعضی اوقات شخص احساس کند که بیضه های پائین تر از مواقع قبل قرار دارد .علت این امر آن است که آنها در دمایی کمتر از دمای بدن بهتر فعالیت می کنند . لذا هنگامی که در جه حرارت شخص بالا می رود و یا هوا گرم می شود آنها از بدن فاصله گرفته ، و وقتی هوا سردتر می شود ، به بدن نزدیکتر می شوند . آنچه مهم است ، این است که فرد باید بتواند آنها را بخوبی لمس کند و در صورتی که یکی از آنها را لمس نکند ، یا در لمس آنها علاوه بر بیضه های توده ای دیگر بدست او برخورد کند ، حتما باید به پزشک مراجعه نماید .
رویش موهای ناحیه شرمگاهی
این موها ابتدای بلوغ در سن ۱۵ تا ۲۰ سالگی و قبل از انزال ظاهر می شوند و زمان رویش آنها در ارتباط نزدیک با زمان افزایش حجم بیضه ها می باشد . این موها بزرگتر و ضخیم تر از موهای سایر قسمتهای بدن می باشند . بهتر است این موها بطور مرتب برطرف شوند و بهداشت این ناحیه رعایت گردد .
اولین انزال (خروج منی)
در قسمتی از دستگاه تناسلی ، محلی برای ذخیره منی وجود دارد . منی مایعی حاوی سلولهای زایای مردانه (اسپرم) و ترشحات غدد دستگاه تناسلی است . با تحریک جنسی ،آلت تناسلی افزایش حجم پیدا کرده ، بزرگ و سفت می شود .
علت این امر احتباس و تجمع خون در آن می باشد . به این حالت نعوظ گفته می شود . بعد از نعوظ ممکن است بطور غیر ارادی ، منی خارج شود که به آن انزال گفته می شود . اولین انزال معمولا حدود یک سال بعد از شروع رشد بیضه ها اتفاق می افتد . معمولا انزال (احتلام) در هنگام خواب یک نوجوان بالغ رخ می دهد . ممکن است یک فرد مذکر ،در طول خواب نعوظ های مکرر و بدون انزال داشته باشد حتی گاهی در هنگام بیدار شدن نیز نعوظ داشته باشد که امری طبیعی است و نشانه سلامت دستگاه باروری او است . نوجوان پسر ممکن است با بروز اولین انزال که به آن احتلام نیز گفته می شود متعجب یا نگران شود . او باید بداند این پدیده آیت و نشانه ای از قدرت پروردگار یکتاست که با ایجاد دستگاه تناسلی و بروز این حالت در دوران بلوغ ، نوید آمادگی پدر شدن را به منظور بقای نسل به او می دهد .
افزایش قد و رشد اندامها (رشد تنه ، رشد آلت تناسلی)
جهش قدی ، در پسرها دیرتر از دخترها و در سن ۱۱ تا ۱۳ سالگی اتفاق می افتد . سن متوسط افزایش قد ۱۴ سالگی است . در طول سالهای رشد ، ممکن است در طول یکسال ۱۲ سانتیمتر به قد یک نوجوان اضافه شود .بطوری که یک نوجوان پسر در ۱۶ سالگی ۹۸% رشد قدی خود را بدست می آورد . اما اندامها یکسان رشد نمی کنند بطوریکه ابتدا پاها به حداکثر رشد خود رسیده ، کشیده تر می شوند و تقریبا یکسال بعد طول و عرض و تنه افزایش می یابند . همچنین قسمتهای مختلف پا نیز همزمان رشد نمی کنند ابتدا خود پا (تا مچ‌پا) سپس ساق و بعد رانها رشد می‌کنند.
این نوع رشد، باعث می‌شود که یک نوجوان در ابتدای دوران رشد خود ظاهر ناموزونی داشته باشد و در انجام کارها به گونه‌ای دچار عدم تعادل و بی‌دقتی شود که این امر می‌تواند موجب نگرانی او شود. در پسرها برخلاف دخترها شانه‌ها سریعتر از لگن رشد کرده و پهن‌تر و عریض‌تر از لگن می‌شوند.
بدن و اندامهای پسرها نیز عضلانی‌تر از دخترها می‌شوند. رشد قابل توجه آلت تناسلی در پسرها بطور طبیعی از سن ۱۰/۵ تا ۱۴/۵ سالگی شروع می شود . بنابراین سن شروع رشد آن در بین افراد می تواند متفاوت باشد . یکی از نگرانیهایی که ممکن است در این زمینه ایجاد شود اندازه آلت تناسلی است . اندازه آن مانند اندازه سایر اندامها از فری به فری دیگر متفاوت است و این تفاوت در اندازه ، تاثیری در مردانگی و قدرت باروری فرد ندارد .
تغییر صدا (کلفت شدن صدا)
کلفت شدن صدا به علت بزرگ شدن حنجره و رشد طناب های صوتی است. این امر بعد از ظاهر شدن موهای زیر بغل و حداکثر رشد اتفاق می‌افتد و نوجوان پسر بتدریج صدای مردانه پیدا می‌کند. بنابراین ممکن است در ابتدای این تغییر، او صدای ناهنجار و خشن داشته باشد.
رویش موی زیر بغل، افزایش موی بدن، رویش مو در صورت
رویش این موها معمولاً بعداز ظهور موهای زهار اتفاق می‌افتد. و معمولاً رویش موی زیر بغل و صورت همزمان صورت می گیرد. بعضی پسرها پرموتر از دیگران هستند و در بعضی ممکن است موهای روی قفسه سینه زیاد نباشند یا اصلاً مویی رشد نکند. لازم است زیر بغل و ناحیه شرمگاهی تمیز نگاه داشته شده و و ضمن برطرف کردن موهای زاید بهداشت آنها نیز رعایت گردد.
افزایش فعالیت غدد چربی و عرق
از دیگر تغییرات بدن پسرها که تحت تأثیر هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) روی می‌دهد، افزایش فعالیت غدد چربی و عرق پوست بدن است. این تغییرات در دخترها نیز بوجود می‌آیند. در این حالت ترشح آنها زیادتر شده و منافذشان بزرگتر می‌شوند. در نتیجه پوست بدن چرب و بدن بوی خاصی می‌گیرد.
جوش جوانی یا آکنه
در اثر افزایش فعالیت غدد چربی ممکن است جوشهایی روی پوست بدن ظاهر شوندکه به آنها آکنه گفته می‌شود. محل شایع آنها صورت، کمر و قسمت فوقانی بازوهاست. در صورت دستکاری، احتمال چرکی شدن آنها زیاد می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود به هیچ عنوان دستکاری نشوند.
زیرا در غیر اینصورت ممکن است بعد از بهبودی فرورفتگی‌هایی در محل آنها باقی بماند. در صورت التهاب و یا چرکی شدن و یا تعداد زیاد آنها فرد باید به پزشک مراجعه کند. در صورت ابتلا به این جوشها، بهتر است از غذاهای چرب و شیرینی‌جات کمتر استفاده شود و به ورزش بیشتر پرداخته شود و شستشو، بطور مکرر انجام گیرد.
بلوغ روانی و اجتماعی
یکی از ابعاد بسیار مهم بلوغ ، بلوغ روانی و عاطفی است که تقریبا ۲ تا ۴ سال بعد از بلوغ جسمی یعنی در حدود سنین ۱۴-۱۸ سال بوقوع می پیوندد ، منظور از بلوغ روانی داشتن رشد عاطفی و عقلی است ، فرد در این سنین از نظر عاطفی می تواند احساسات خود را بشناسد و توانایی کنترل آن را داشته باشد ، احساسات وی در این سنین معنی دارتر از دوره های قبلی است ، گریه ، خشم ، محبت و شادمانی و … او توسط خودش با آگاهی و کنترل در می آید .
نوجوانی که از نظر عاطفی و روانی بالغ شده باشد با شکست های کوچک و یا به کوچک ترین انتقاد دیگران پرخاش ، داد و فریاد ، گریه و یا قهر نکرده بلکه سعی در کنترل اوضاع دارد، بنابراین با بلوغ عاطفی، احساسات نوجوانان تثبیت و تمایل‌های عاطفی عالی و مخصوص این سن ، زود رنجی ، حساس و پرتوقعی و… از ویژگیهای بارز می باشد.
نوجوان در این مرحله بلوغ به خود آرایی ، فعالیت و جنب و جوش بیشتر، پذیرفته شدن در جمع دوستان و همسالان . یافتن دوستان جدید وتمایل به جنس مخالف ، حضور بیشتر در جمع همسالان و … اهمیت می دهد.
بلوغ عقلی
اما در مورد بلوغ عقلی باید چنین بحث کرد که نوجوان در سنین بین ۱۴-۱۸ سال بایستی توانایی درک ، فهم ، تفکر ، پیش بینی ، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از وضعیت و موقعیتهای مختلف را کسب کرده باشد ، همچنین با اتکاء به تفکر و مهارت تجزیه ، تحلیل و استنباط درست بتواند تا حدود زیادی آینده را پیش بینی و نسبت به تعیین اهداف زندگی آینده و تعیین راهکارهای منطقی و مورد نیاز برای رسیدن به آنها اقدام نماید .
البته لازم به یاد آوری است که رشد عقلی و بلوغ فکری در مسیر زمان و مواجه با موقعیتها و تجربه آنها به صورت تدریجی و کم کم تکمیل می گردد ، باز تاکید می شود که طی سالم این مرحله نیاز به هدایت منطقی و راهنمایی افراد صالح و مجرب و معتمد دارد و گرنه شکل انحرافی پیدا می کند و سلامت روانی نوجوان به مخاطره می افتد.
