تعریف بیماری
برونشیت یا نایژهآماس (به انگلیسی: Bronchitis) به التهاب نایژهها در شش گفته میشود. این عارضه در اثر تورم نای یا نایژکها بروز میکند و به علت عفونت توسط باکتریها و ویروسها یا در اثر تحریکاتی مانند هوای آلوده و سیگار کشیدن و همچنین مواجهات شغلی سیستم تنفس با فلز کادمیوم (به شکل مزمن) ایجاد میشود.
برونشیت حاد یا مزمن، نما و تظاهراتی متفاوت دارد. هنگامی که نایژهها ملتهب میشوند، معمولاً انسداد نسبی راه تنفسی، سرفه و ترشح خلط رخ میدهد. در برونشیت حاد معمولاً سرفهها به مدت سه هفته به طول میانجامد.
در بیش از ۹۰ درصد موارد علت بیماری بیماری ویروسی است؛ هرچند در موارد کمی هم این بیماری به دلیل آلودگی شدید هوا و وجود گرد و غبار بروز میکند.
درمان این بیماری عموماً شامل استراحت، استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی میشود.
نای (تراکهآ) به دو شاخه راست و چپ تقسیم میشود که این شاخهها نایژه (برونش) نامیده میشود. نایژه راست ۲/۵ سانتیمتر طول دارد و وارد شش راست میشود. نایژه چپ ۵ سانتیمتر طول دارد و وارد شش چپ میشود. نایژهها در داخل ششها به شاخههای کوچکتری به نام نایژک (برونشیول) تقسیم میشوند. شش راست از ۳ لخته (لوب) و شش چپ از ۲ لخته تشکیل شدهاست. نایژکها در ششها به حفرههای هوایی کوچکی به نام آلوئول ختم میشوند.
برونشیت حاد یکی از شایعترین بیماریهای جهان است. حدود ۵ درصد بزرگسالان و ۶ درصد کودکان حداقل یکبار در سال دچار این بیماری میشوند. در سال ۲۰۱۳ نزدیک به سه میلیون نفر در جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند.
برونشیت حاد:
برونشیت حاد شروعی ناگهانی دارد و برای مدت کوتاهی باقی میماند. معمولاً عواملی مانند ویروسها، باکتریها، قارچها، مواد شیمیایی (مانند استنشاق آمونیاک) و سایر علل میتوانند باعث برونشیت حاد شوند. بسیاری اوقات برونشیت تنها نیست بلکه با التهاب سایر بخشهای برونشیت مانند عفونت ریوی (پنومونی)، التهاب نایژکها (برونشیولیت) و دیگر موارد همراه است از اینرو علائم و درمانی مشابه پنومونی دارد.
در مواردی که عامل بیماریزا ویروس باشد (مانند ویروس سرماخوردگی) درمان آنتیبیوتیکی کارایی ندارد و فقط علائم بیماری مانند سرفه، تب و خسخس سینه را میتوان با داروهایی مانند آنتی هیستامین، گشادکننده برونش و استامینوفن درمان نمود. برونشیت حاد ویروسی حتی بدون درمان هم دورهای کوتاهتر از یک هفته دارد.
علائم بیماری
علائم اصلی برونشیت، سرفه خلطدار است که چند روز تا چند هفته ادامه مییابد. نشانههای دیگر آن شامل خستگی، صدای خسخس هنگام تنفس، تنگینفس یا درد شدید در قفسهسینه است؛ این بیماری معمولاً با تب همراه نیست، بلکه تب میتواند نشانه ذاتالریه یا آنفلوانزا باشد.
علت بیماری
این شکل از برونشیت در زمستان شایعتر بوده و از هر ۱۰ نفر، در ۹ نفر ناشی از عامل ویروسی است. تحریککنندههایی مانند دود دخانیات، مواد شیمیایی موجود در تمیزکنندههای خانگی و حتی بخار یا گرد و غبار محیط نیز میتواند باعث برونشیت حاد شود. استعمال دخانیات، شایعترین علت برونشیت مزمن است. آلودگی هوا نیز علائم مبتلایان به برونشیت مزمن را وخیمتر میکند.
افراد سیگاری و برونشیت
افراد سیگاری که دچار برونشیت حاد میشوند به سختی بهبود مییابند. حتی یکبار سیگار کشیدن میتواند باعث آسیب موقت به ساختارهای کوچک مو مانند مجاری هوایی شود که وظیفه ممانعت از ورود مواد زائد، تحریککنندهها و مخاط اضافی را بر عهده دارند. سیگار کشیدن احتمال برونشیت مزمن را افزایش داده و ممکن است منجر به افزایش خطر عفونت ریه و واردشدن آسیب دائمی به آن شود.
برونشیت چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشکان معمولاً با بررسی نحوه بروز علائم طی زمان و از طریق معاینه جسمی، برونشیت حاد را تشخیص میدهند. پزشک با استفاده از دستگاه تنفسسنج، هنگام تنفس بیمار به صداهای غیرطبیعی ایجادشده در ریهها گوش میدهد. گاهی پس از بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی فرد، آزمایش عملکرد ریوی را توصیه میکند. این آزمایش ریوی مانند “اسپیرومتری”، میزان عملکرد ریهها را بهخوبی اندازه میگیرد. در بعضیموارد عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه نیز تجویز میشود
پیشگیری و تشخیص بیماری
معمولاً تنها درمان برونشیت حاد، تسکین علائم با نوشیدن مایعات زیاد، استراحت فراوان و پرهیز از استنشاق دود و بخار است. یک داروی مسکن بدون نسخه نیز ممکن است به کاهش درد بدن کمک کند. پزشک برای آزادشدن مخاط و تسکین سرفه داروهایی نظیر اکسپکتورانت و برای بازکردن مجاری هوایی، داروی برونکودیلاتور استنشاقی تجویز میکند. اگر برونشیت مزمن مرتبط با استعمال دخانیات باشد، مهمترین کار برای درمان بیماری، ترک سیگار است؛ این امر به جلوگیری از ادامه آسیب به ریهها کمک میکند. واکسن پنوموکوکی و واکسن آنفلوآنزای سالانه نیز در صورت توصیه پزشک، موثر است. همچنین ممکن است درمان با مصرف برونکودیلاتیلاتورها و استروئیدها (استنشاقی یا دهانی) صورت گیرد.
چگونه میتوان از بروز بیماری برونشیت پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری، سیگار نکشیدن یا ترک این عادت نادرست است. روشهای دیگر شامل جلوگیری از سرماخوردگی و دوری از موارد تحریککننده بینی، گلو و ریه مانند گرد و غبار یا حیوانات خانگی است. در صورت ابتلا به سرماخوردگی، استراحت و مصرف دارو طبق دستورالعمل پزشک توصیه میشود.