تعریف بیماری
تجمع پلاک در دیواره شریان‌ها (رگهایی که خون را از قلب به اعضای بدن می‌رسانند)، باعث بیماری آترواسکلروز (سخت‌شدن دیواره شریان‌ها یا تصلب شرایین) می‌شود.
پلاک، از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر مواد موجود در خون تشکیل شده است. با گذشت زمان، پلاک سخت شده و باعث تنگ شدن شریان‌ها می‌شود. این امر جریان خونِ سرشار از اکسیژن را به اندام‌ها و سایر قسمت‌های بدن محدود می‌کند.
بیماری آترواسکلروز می‌تواند منجر به مشکلات جدی از جمله حمله قلبی، سکته مغزی یا حتی مرگ شود.
علائم بیماری
آترواسکلروز معمولاً تا زمانی که یک شریان را به شدت باریک کند یا آن را به طور کامل مسدود نماید، علائم و نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند. بسیاری از ما از ابتلای خود به این عارضه، تا زمانی که دچار یک فوریت پزشکی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی نشویم، بی‌خبر هستیم.
اما بعضی از ما ممکن است علائم و نشانه‌های بیماری را داشته باشیم. علائم و نشانه‌های آترواسکلروز، به عروقی که به علت تصلب شرایین باریک شده‌اند، بستگی دارد.
عروق کرونر
شریان‌های کرونر، خون و اکسیژن را به قلب ما می‌رسانند. مسدود یا باریک شدن این عروق توسط پلاک (بیماری ایسکمیک قلب)، یک علامت شایع آنژین است. آنژین، درد یا احساس ناراحتی در قفسه سینه، ناشی از نرسیدن خون و اکسیژن به عضله قلب به میزان کافی است.
آنژین ممکن است به صورت فشار یا سنگینی در قفسه سینه، شانه‌ها، بازوها، گردن، فک یا پشت احساس شود. درد آنژین حتی ممکن است شبیه به سوء هاضمه باشد. معمولا این درد با فعالیت تشدید و با استراحت برطرف می‌شود. استرس عاطفی نیز می‌تواند باعث شروع درد شود.
تنگی نفس و آریتمی (اختلال در تعداد یا ریتم ضربان قلب) از دیگر علائم بیماری ایسکمیک قلب است.
شریان‌های کاروتید
شریان‌های کاروتید، خون حاوی اکسیژن را به مغز ما می‌رسانند. باریک یا مسدود شدن این شریان‌ها به‌وسیله‌ی پلاک ممکن است علائم سکته مغزی را به دنبال داشته باشد. این علائم عبارتند از:
- ضعف ناگهانی
- فلج (ناتوانی در حرکت) یا بی‌حسی صورت، بازوها یا پاها، به ویژه در یک طرف بدن
- گیجی
- مشکل در صحبت‌کردن یا درک گفتار
- اختلال در دید یک یا هر دو چشم
- مشکلات تنفسی
- سرگیجه، مشکل در راه رفتن، از دست دادن تعادل یا هماهنگی و زمین خوردن‌های بی‌دلیل
- افت سطح هوشیاری
- سردرد ناگهانی و شدید
- شریان‌های محیطی
پلاک ممکن است در شریان‌های اصلی خون‌رسان به پاها، بازوها و لگن تشکیل شود. باریک یا مسدود شدن این شریان‌های اصلی ممکن است باعث بی‌حسی، درد و حتی گاهی بروز عفونت‌های خطرناک شود.
شریان‌های کلیوی
شریان‌های کلیوی مسئول خون‌رسانی به کلیه‌های ما هستند. ایجاد پلاک در این شریان‌ها ممکن است منجر به بیماری مزمن کلیوی شود. بیماری مزمن کلیه باعث افت تدریجی و پیشرونده عملکرد کلیه می‌شود.
تشخیص آترواسکلروز
تشخیص آترواسکلروز بر اساس سابقه پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش صورت می‌گیرد.
پزشک معمولا برای تشخیص و بررسی میزان گستردگی آترواسکلروز و نیز برنامه‌ریزی بهتر برای درمان، ممکن است آزمایش‌های زیر را درخواست کند:
آزمایش خون جهت بررسی وضعیت چربی‌ها، کلسترول، قند و پروتئین. سطوح غیر طبیعی این پارامترها در خون ممکن است نشانه‌ای از خطر ابتلا به تصلب شرایین باشد.
نوار قلب می‌تواند آسیب قلبی ناشی از بیماری شریان‌های کرونر و حمله قلبی را نشان دهد.
مقایسه فشار خون مچ پا با فشار خون بازو که جهت بررسی جریان خون در اندام‌ها و کمک به تشخیص بیماری عروق محیطی انجام می‌شود.
اکوکاردیوگرافی (ایجاد تصویر متحرک از قلب به کمک امواج صوتی) اطلاعاتی در مورد اندازه و شکل قلب و نحوه عملکرد حفره‌ها و دریچه‌های قلب ارائه می‌دهد. به کمک این روش، می‌توان مناطقی از قلب که خون کافی دریافت نمی‌کند، قسمتی از عضله قلب که به طور طبیعی منقبض نمی‌شود و نیز آسیب قبلی به عضله قلب ناشی از جریان خون ضعیف را شناسایی کرد.
سی تی اسکن قلب می‌تواند سخت‌شدن و باریک‌شدن شریان‌های بزرگ و تجمع کلسیم در دیواره عروق کرونر (به عنوان نشانه اولیه بیماری شریان‌های کرونر) را نشان دهد.
تست ورزش، عملکرد قلب را حین فعالیت یا به کمک داروهای افزایش‌دهنده ضربان قلب بررسی می‌کند. زمانی که قلب سخت کار می‌کند، به خون و اکسیژن بیشتری نیاز دارد. از آنجایی که شریان‌های باریک شده با پلاک نمی‌توانند خون و اکسیژن کافی برای رفع نیازهای قلب را تامین کنند، تست ورزش می‌تواند علائم و نشانه‌های احتمالی بیماری شریان‌های کرونر را نشان دهد.
آنژیوگرافی، به معنای بررسی عروق به کمک رنگ و اشعه ایکس می‌تواند وجود پلاک و شدت تنگی شریانی را نشان دهد.
آزمایش‌های دیگر شامل ام‌آر‌آی و پت‌اسکن، جهت بررسی بهتر تجمع پلاک در شریان‌ها ممکن است به کار روند.
درمان آترواسکلروز
درمان آترواسکلروز، شامل اصلاح سبک زندگی، استفاده از داروها و روش‌های پزشکی یا جراحی است. هدف از درمان شامل موارد زیر است:
- کاهش خطر تشکیل لخته خون
- پیشگیری از بیماریهای مرتبط با آترواسکلروز
- کاهش سرعت یا توقف تجمع پلاک
- تسکین علائم
- گشاد کردن یا دور زدن شریان‌های مسدودشده با پلاک
علت بیماری
علت دقیق آترواسکلروز مشخص نیست. با این حال، مطالعات نشان می‌دهد که آترواسکلروز یک بیماری پیچیده و با پیشرفت آهسته است که ممکن است از دوران کودکی شروع شده و با افزایش سن، پیشرفت سریع‌تری پیدا کند.
آترواسکلروز ممکن است زمانی شروع شود که بعضی عوامل به لایه‌های داخلی دیواره شریان‌ها آسیب رسانده‌اند. این عوامل عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- مقادیر زیاد چربی‌ها و کلسترول در خون
- فشار خون بالا
- مقادیر بالای قند خون به دلیل مقاومت به انسولین یا دیابت
پلاک ممکن است در جایی که عروق آسیب دیده‌اند، شروع به تجمع کند. با گذشت زمان، پلاک سخت شده و باعث باریک شدن شریان‌ها می‌شود. در نهایت، قسمتی از پلاک ممکن است پاره شود. هنگامی که این اتفاق بیافتد، پلاکت‌ها به محل آسیب‌دیده می‌چسبند. تجمع پلاکت‌ها باعث تشکیل لخته خون و در نتیجه باریک‌تر شدن رگ‌ها و محدودیت جریان خون حاوی اکسیژن به قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. (پلاکت‌ها اجزایی از خون هستند که با تشکیل لخته، از خونریزی جلوگیری یا آن را متوقف می‌کنند.)
بسته به اینکه کدام رگ تحت تأثیر قرار گرفته باشد، لخته شدن خون می‌تواند باعث درد قفسه سینه (آنژین) یا حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
عوارض بیماری
وقتی سرخرگهای شما تنگ می شوند، بافتی که توسط شریان تنگ شده خون رسانی می شود، خون کافی دریافت نمی کند. بویژه در هنگام فعالیت تقاضا زیادتر است. این وضعیت موجب آسیب به ارگانهای شما شده و موجب حمله قلبی، سکته مغزِی یا سایر بیماریهای شریانی جدی می شود.
آنوریسم عارضه جدی دیگری است. آنها می توانند درد قسمت پائین کمر یا زانو ایجاد شوند و آنوریسمهای بزرگتر می توانند پاره شوند و خون ریزی داخلی کشنده ای ایجاد کنند . این وضعیت یک واقعه ناگهانی و خطرناک است ولی می تواند بصورت نشت تدریجی از آن نیز باشد. آنوریسمهای آئورت همچنین می توانند لخته های کوچک خونی را در خود جای دهند که قادر به جدا شدن و گردش در جریان مسیر خون هستند و بالاخره شریان را در نقطه ای مسدود می کنند و به این وضعیت آمبولی گفته می شود.
گردش خون ضعیف شریانی همچنین می تواند احساس گرما یا سرما را از بین ببرد و شما را نسبت به آسیب های ناشی از سوختن یا یخ زدن مستعد سازد. در موارد نادر، گردش خون ضعیف به اندامهای شما می تواند موجب مرگ بافتی ( گانگرن ) شود و ممکن است قطع عضو لازم گردد.
پیشگیری و تشخیص بیماری
کنترل عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری یا به تاخیر انداختن تصلب شرایین و بیماریهای مربوط به آن کمک کند. خطر ابتلا به آترواسکلروز به تعداد عوامل خطری که داریم، وابسته است.
کارهایی که می‌توانیم برای داشتن زندگی سالم انجام دهیم، شامل موارد زیر است:
تغذیه سالم برای قلب: عادات غذایی سالم داشته باشیم، مثلا استفاده از میوه‌ها و سبزیجات مختلف، غلات کامل، گوشت بدون چربی، مرغ بدون پوست، غذاهای دریایی، شیر و محصولات لبنی بدون‌چربی یا کم‌چرب، کاهش مصرف نمک، قند، روغن‌های جامد و غلات تصفیه شده. پیروی از رژیم غذایی سالم بخش مهمی از سبک زندگی سالم است.
فعالیت بدنی: باید تا حد امکان از نظر جسمی، فعال باشیم. فعالیت بدنی می‌تواند سطح آمادگی جسمانی و سلامتی ما را بهبود بخشد. در رابطه با نوع و میزان فعالیت بی‌خطر برای هر فرد، باید با پزشک خود مشورت کنیم.
ترک سیگار: در صورت سیگار کشیدن، با پزشک خود در مورد برنامه‌ها و محصولاتی که می‌توانند به ما برای ترک سیگار کمک کنند، مشورت کنیم. همچنین در حد امکان از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنیم.
کنترل وزن: در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی، با مشورت با پزشک خود، برنامه‌ای برای کاهش وزن داشته باشیم. کنترل وزن به ما برای کنترل عوامل خطر آترواسکلروز کمک می‌کند.
اگر خودمان یا فردی از اعضای خانواده‌ی ما مبتلا به بیماریهای مرتبط با تصلب شرایین است، حتماً باید به پزشک خود اطلاع دهیم. اگر اصلاح سبک زندگی کافی نباشد، ممکن است پزشک داروهایی برای کنترل عوامل خطر تصلب شرایین تجویز کند. باید کلیه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنیم.
– مراقبت از خود
با کنترل عوامل خطر ساز از طریق تغییر مناسب شیوه زندگی می توانید از پیشرفت بیماری جلوگیری کنید.
– تحرک داشته باشید : ورزش منظم و مناسب به ماهیچه ها کمک می کند تا اکسیژن را بهتر مصرف کنند. فعالیت بدنی همچنین می تواند گردش عروق خون و رشد عروق جانبی ( عروق خونی جدیدی که بطور طبیعی محل انسداد را دور می زنند و اجازه می دهند تا خون بیشتری به اندامهای شما برسد.) را تقویت نماید.
– ترک سیگار:سیگار کشیدن تخریب و انسداد سرخرگها را بیشتر می کند. ترک سیگار مهمترین مسئله ای است که موجب کاهش رشد انسداد عروق و کاهش ریسک عوارض می شود.
– رژیم غذایی سالمی داشته باشید تا وزن متعادلی بدست آورید : رژیم غذایی مناسب قلب کمک می کند تا وزن خود را کنترل کرده و نیز سطح کلسترول و فشار خون را کاهش دهید.
– اضطراب را در زندگی خود کم کنید یا یاد بگیرید که با آن کنار بیایید : عوامل استرس زا را در محیط کار و خانه از بین ببرید. یا روش های کنترل استرس مثل شل کردن عضلات و نفس عمیق را آموزش ببینید.
– کلسترول ، فشار خون و دیابت را کنترل کنید :در این زمینه با پزشک خود صحبت کنید او ممکن است داور یا درمان جدیدی در نظر داشته باشد.
مراقبت از پاها :در افرادی که آرتریواسکلروزیس پا و ران دارند ضروری است کفشهایی بپوشند که پاها راکامل بپوشاند و کاملاً مناسب شما باشد . حتی بریدگیهای کوچک یا خراشیدگیها نیازمند توجه فوری است و زیرا کاهش گردش خون به این معنا است که بافتها دیرتر ترمیم می شوند. اگر درمان نشوند حتی آسیب کوچک پوستی در پا یا در ران منجر به عفونت می گردد.
